Han Bentz van den Berg

Anton Kersjes

Ontmoeting met Joseph Haydn

Luister en leer hoe grote klassieke componisten hun belangrijke werken hebben gemaakt en hoe hun levenspad daarop van invloed was. Stemkunstenaars als Ageeth Scherphuis, Kees Brusse en Ank van der Moer plaatsen de muziek in hun tijd en de samenleving van toen, rijkelijk geïllustreerd met muziekfragmenten. De tien delen van deze serie zijn gewijd aan Robert Schumann, Franz Liszt, Joseph Haydn, Guiseppe Verdi, Antonio Vivaldi, Johannes Brahms en Wolfgang Amadeus Mozart. Drie afzonderlijke delen bestrijken het wezen van muziek, de opera en de geschiedenis van de sonate. De serie stamt uit de jaren zestig en is bedoeld voor de jeugd van toen, maar verleidt in de 21-ste eeuw het oor van jong en oud. 

Joseph Haydn wordt beschouwd als een van de belangrijkste componisten uit de klassieke periode en geldt als vernieuwer van zowel de symfonie als het strijkkwartet. Hij werd geboren op 31 maart 1732 in Rohrau, een dorp in Neder-Oostenrijk, als zoon van de wagenmaker Matthias Haydn. Zijn jeugd verliep eenvoudig en armoedig, maar dankzij zijn muzikale talent kreeg hij al vroeg kansen. Op vijfjarige leeftijd vertrok hij met zijn oom naar Hainburg om onderwijs en muzieklessen te volgen. Drie jaar later werd hij aangenomen als sopraan in het knapenkoor van de Stephansdom in Wenen. Daar ontwikkelde hij zijn muzikale aanleg gedurende negen jaar. Toen zijn stem op latere leeftijd veranderde, moest hij het koor verlaten. Ondanks pogingen van zijn omgeving om hem priester te laten worden, koos Haydn vastberaden voor de muziek, al betekende dit onzekerheid en zware jaren in armoede. 

In Wenen leidde hij na zijn ontslag uit het koor een zwervend bestaan. Hij woonde in een kleine zolderkamer en onderhield zich met losse muziekbaantjes: hij gaf les, begeleidde zangers en trad op in ensembles. Belangrijk was zijn samenwerking met de Italiaanse componist Nicola Porpora, die hem niet alleen praktische opdrachten verschafte, maar ook in aanraking bracht met invloedrijke musici als Gluck, Wagenseil en Dittersdorf. 

Zijn eerste vaste betrekking verkreeg Haydn in 1755, toen hij kapelmeester werd bij graaf von Morzin. Toen dit orkest in 1761 werd opgeheven, trad hij in dienst bij de machtige Esterházy-familie in Eisenstadt. Als hofcomponist van prins Nicolaus I Esterházy werkte Haydn bijna dertig jaar in relatieve afzondering, maar juist deze situatie gaf hem de ruimte om zijn stijl en vernieuwingsdrang volledig te ontplooien. Hij schreef voor het vorstelijk orkest een indrukwekkend aantal werken, variërend van symfonieën en kamermuziek tot opera's. Het decennium tussen 1765 en 1775 wordt vaak omschreven als zijn "Sturm und Drang"-fase, waarin zijn muziek sterker emotionele contrasten en dramatische spanningen vertoonde. 

Een belangrijke wending kwam in 1779. Haydns vernieuwde contract met Esterházy stond hem toe zijn werk zelfstandig te publiceren. Hierdoor ontstonden samenwerkingen met uitgevers, onder meer Artaria in Wenen, en groeide zijn bekendheid buiten de hofkringen. In diezelfde periode ontmoette hij Mozart, met wie hij een artistieke vriendschap ontwikkelde. Beiden beïnvloedden elkaars werk en samen met Beethoven vormen zij de kern van wat later de Eerste Weense School werd genoemd. 

Na de dood van zijn broodheer in 1790 kon Haydn zich losmaken van de hofdienst en ging hij tweemaal naar Londen. Tijdens deze reizen componeerde hij twaalf van zijn beroemdste symfonieën, de zogenoemde "Londense symfonieën". In 1795 keerde hij terug naar Wenen, waar hij zich vooral op religieuze muziek richtte. Hij schreef verschillende missen en de grootse oratoria Die Schöpfung en Die Jahreszeiten. Deze late werken bevestigen zijn blijvende creatieve kracht. 

Haydn overleed in 1809 in Wenen. Zijn reputatie kende door de eeuwen heen wisselingen: soms werd hij vooral als "Papa Haydn" gezien, de vriendelijke hofcomponist, wat zijn diepgaande vernieuwingen onzichtbaar maakte. Toch is zijn rol voor de muziekgeschiedenis onmiskenbaar. Hij ontwikkelde de symfonie en het strijkkwartet tot zelfstandige, evenwichtige vormen en gebruikte de sonatevorm op vernieuwende wijze. Zijn oeuvre, waaronder 106 symfonieën en 68 strijkkwartetten, blijft een fundament van het klassieke repertoire. Daarmee heeft Haydn zijn plaats als een van de grootste componisten aller tijden voorgoed verzekerd.

Erstelle ein Konto