De muziek die we horen is ooit een keer uitgevonden. Daarbij waren niet alleen de componisten en de musici van belang, ook de mensen die de muziek toejuichten en verspreidden hebben bijgedragen aan het succes: hun aanjagers. Voor het vierluik Muzikale pioniers en hun aanjagers legt Peter de Ruiter zijn oor te luister bij mensen die grensverleggende muziek een belangrijke steun in de rug hebben gegeven: geluidstechnicus Ad Bouman (radio Veronica) over Dick Raaijmakers en Tom Dissevelt, musicus Gert-Jan Blom over André Popp en Raymond Scott en radiomaker en producer Co de Kloet over Frank Zappa. Alle delen worden in ruime mate geïllustreerd met muziekfragmenten.

Inhoud

1 De uitvinding van muziek zonder muziekinstrumenten

Met de komst van Radio Veronica in 1960 maakten vele Nederlanders voor het eerst kennis met popmuziek. Minder bekend is dat deze zender, aanvankelijk vanaf een schip op de Noordzee, ook elektronische muziek heeft gepopulariseerd. Die muziek, gemaakt zónder muziekinstrumenten, was begin jaren zestig pas net 'uitgevonden' in het NatLab, het natuurkundig laboratorium van Philips. Componisten annex geluidstechnici Dick Raaijmakers en Tom Dissevelt waren daarvoor verantwoordelijk. Luister naar hoe Ad Bouman (1947), destijds geluidstechnicus bij Veronica, deze muziek ontdekte en toepaste. Een primeur voor een muziekgenre dat nu gemeengoed is.

2 André Popp en de redding van zijn 'delirium in hifi'

Dankzij musicus Gert-Jan Blom is veel werk van muzikale pioniers bewaard gebleven en beluisterbaar. Zo sleepte hij het album Delirium in hifi van de Fransman André Popp (1924-2014) voor de poorten van de hel weg en herintroduceerde hij de muziek van de Amerikaan Raymond Scott: op cd, met zijn eigen bands en met het Metropole Orkest. Ook bedacht Blom The Boulevard of Broken Dreams, de voorloper van theaterfestival de Parade. Daar speelde hij de muziek van Raymond Scott. In dit deel komt naar voren hoe André Popp afzag van het grote geld en zijn experimenten de voorkeur gaf, hoewel hij ook samenwerkte met publiekslievelingen als Juliette Gréco, Brigitte Bardot en Jacques Brel. Hij gaf ze een Popp-effect mee.

3 De binnen- en buitenaardse geluiden van Raymond Scott

Net als André Popp kwam Raymond Scott (1908-1994) uit de wereld van jazzy ensembles en bigbandorkesten. En net als Popp was hij gefascineerd door elektronische klanken. Hij liet er speciale apparaten voor bouwen door onder anderen Robert Moog (van de latere Moog-synthesizer). Dit ‘gesoldeer’ culmineerde in het Electronium: een apparaat dat alleen hij kon bedienen en dat de interesse van artiesten als de jonge Michael Jackson en Stevie Wonder wekte.

Scott paste zijn binnen- en buitenaardse geluiden toe in radioreclames voor onder meer IBM, General Motors en Vick keelpastilles. Zijn expressieve muziek is veel gebruikt in cartoons als Bugs Bunny en Daffy Duck, al kwam hij daar pas veel later achter. Gert-Jan Blom kopieerde alle werken van Scott die hij konden vinden in Amerikaanse archieven en bracht de dubbel-cd's Manhattan Research (2000) en Three Willow Park (2017) uit.

4 Hoe de muziek van Frank Zappa voortleeft

Frank Zappa (1940-1993) was een veelzijdig componist en musicus die in de tweede helft van de vorige eeuw een enorm oeuvre heeft weten op te bouwen, van klassiek tot rock en alles daartussen. Zijn muziek verlegde grenzen en heeft velen de oren doen spitsen. Onder hen was radiomaker en muziekproducent Co de Kloet, die hem van nabij heeft leren kennen. In dit deel komt De Kloets fascinatie voor Zappa naar voren, evenals de manieren waarop hij zijn muzikale bewondering heeft uitgedragen op de radio en in uitvoeringen van zijn muziek.

Zo heeft De Kloet diverse uitvoeringen van Zappa's werk geïnitieerd door het Metropole Orkest en het Noord-Nederlands Orkest, waaraan ook Zappa's zoon Dweezil meewerkte. In andere projecten werkte hij en de orkesten samen met Zappa’s bandleden als George Duke, Steve Vai, Terry Bozzio, Napoleon Murphy Brock en Bruce Fowler.

Muziek die je hoort:

André Popp

Trav'lin all alone - Boulevard of Broken Dreams Orkest (1986)

Java - André Popp (1958)

Beer barrel polka - André Popp (1958)

Soundtrack Helzapoppin' (1941)

Java martienne - André Popp (1957)

Parklane serenade - Metropole Orkest (1954)

Compilatie It's gonna rain - Steve Reich (1965)

Java des bombes atomiques - André Popp (1957)

La cuisuine - Juliette Gréco (1961)

Love is blue - Paul Mauriat (1968)

Ciné surprise - Metropole Orkest (1994)

Tom Pillibi à deux chateaux - Jacqueline Boyer (1960)

Les lavandières du Portugal - Jacqueline François (1957)

De ontdekkingsreis van Piccolo en Saxo - Cruys Voorbergh ?/ André Popp Orkest (1959)

Dites, si c'etait vrai - Jacques Brel / André Popp Orkest (1958)

Je danse donc je suis - Brigitte Bardot (1964)

Perles de cristal - André Popp (1958)

Raymond Scott

Neurochemistry - Liquid Soul (2015)

Ripples - Raymond Scott (1966)

Bumper: Saxofoon achterstevoren (YouTube)

Mr Boy Flat Top - Dorothy Collins (1955)

Mo 'n Herb's Vacation / First Movement - Frank Zappa en London Symphony Orchestra (1983)

Electronic audio logos, Inc - Raymond Scott (ca. 1959)

Radiocomercial Bendix 1: The tomorrow people - Raymond Scott (1963)

Radiocommercial Winston sigaretten (1955)

Radiocommercial Vicks: Medicated cough drops, met aankondiging (1960) - Dorothy Collins / Raymond Scott (1960)

Radiocommercial Vicks: Formula 44 - Raymond Scott (1964)

Radiocommercial General Motors: Futurama - Raymond Scott (1964)

Radiocommercial IBM MT/ST: The paperwork explosion (1967)

Bumper uit Radiocommercial Vicks: Formula 44 - Raymond Scott (1964)

Lightworks - Dorothy Collins / Raymond Scott (1960-1963)

A boy scout in Switzerland - Raymond Scott Quintette (1939)

Powerhouse - Raymond Scott Quintette (1937)

Powerhouse and other curs form the early 50's - Carl Stalling

Curley Cue - Raymond Scott (1948/1949)

It's a little complicated - Raymond Scott

The rhythm modulator - Raymond Scott (1955-1957)

The sound of money being wasted - Raymond Scott

Raymond Scott Speaks (over War dance for wooden indians) - bij The Beau Hunks Sextette (1995)

War dance for wooden indians - Raymond Scott (1938)

War dance for wooden indians - The Beau Hunks Sextette (1995)

Confusion among a fleet of taxicabs upon meeting with a fare - Metropole orkest (2002)

Powerhouse - Metropole orkest (1999)

The toy trumpet - Raymond Scott (1968-1969)

Somebody that I used to know - Gotye (2011)

Electronic audio logos, Inc - Raymond Scott (ca. 1959)

The sleepwalking tabacco autioneer - Raymond Scott (2014 Irwin Chusid)

Frank Zappa

Nasal retentive calliope music (We're only in it for the money, 1968)

Are you hung up? (We're only in it for the money, 1968)

Wowie zowie (Freak out!, 1966)

Went on the road (200 motels, Los Angeles Philharmonic, 2015)

Uncle Remus (Apostophe ('), 1974)

You're probably wondering why I'm here (Freak out! 1966)

St. Alfonzo's pancake breakfast (Apostophe ('), 1974)

Inca roads (One size fits all, 1975)

Sofa No.2 (One size fits all, 1975)

Dancing fool (Sheik yerbouti, 1979)

I promise not to come in your mouth (Zappa in New York, 1977)

Strictly genteel (London Symphony Orchestra Vol. II, 1983)

Poème électronique (Edgard Varèse, 1958)

Vibration (Tom Dissevelt en Dick Raaijmakers, 1959)

Valley girl (Ship arriving too late to save a drowning witch, 1982)

They made me eat it (Civilisation phase III, 1994)

This is phase III (Civilisation phase III, 1994)

Beat the reaper (Civilisation phase III, 1994)

Peaches en regalia (Dweezil Zappa, Go with what you know, 2006)

Zoot allures (Zoot allures, 1976)

Ship ahoy (Shut up 'n play yer guitar, 1981)

Florentine pogen (One size fits all, 1975)

Truth (zaalopname Dweezil Zappa en het Noord Nederlands Orkest, , Tivoli Utrecht, 2017)

Watermelon in easter hay (idem)

Watermelon in easter hay (Joe's garage, 1979)

Outrage in Valdez (The yellow shark, 1993)

Times beach III (The yellow shark, 1993)

Road ladies (Chunga's revenge, 1970)

Po-Jama people (One size fits all, 1975)

Five movements for drum set and orchestra (Terry Bozzio en het Metropole Orkest, Groningen 2003)

Watermelon in easter hay (Dweezil Zappa en het Noord Nederlands Orkest , Tivoli Utrecht, 2017)

Met dank aan de NTR/CoLive.