Sprekende stemmen 1943: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

1 OKW-bericht (Oberkommando der Wehrmacht): strijd om Stalingrad beëindigd (3 februari)

OKW-bericht: "Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: De strijd om Stalingrad is voorbij. Tot zijn laatste ademtocht trouw aan de eed op het vaandel heeft het zesde leger - onder de voorbeeldige leiding van generaal-veldmaarschalk Pau¬lus - moeten buigen voor de vijandelijke overmacht en de ongunstige weers¬omstandigheden. Maar het is nu niet de tijd om het verloop van de operatie te schil¬deren en de ontwikkelingen die hiertoe hebben geleid. Een ding kan nu al worden gezegd: Het offer van het leger is niet vergeefs geweest.

Joseph Goebbels: "Wollt Ihr den totalen Krieg?" Massabijeenkomst in het Berlijnse Sportpalast (18 februari)

Goebbels: "Ik vraag jullie: Willen jullie de totale oorlog? Wie weet wordt die totaler en radicaler dan wij ons überhaupt kunnen voorstellen. Ik vraag jullie: Ver¬trouwen jullie op de Führer? En daarom luidt van nu af aan het parool: Nu, volk sta op, en storm, breek los!"

Max Blokzijl: "...de klok heeft 12 geslagen..." (22 februari)

Koningin Wilhelmina: "...nieuwe slachtoffers van het schrikbewind..." (24 april)

Minister-president Gerbrandy roept Nederlanders op zich aan arbeidsinzet te onttrekken en spoort overheidspersoneel aan tot lijdelijk verzet (3 en 6 mei)

OKW-bericht: einde strijd in Noord-Afrika (13 mei)

OKW-bericht: "Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: De heldenstrijd van de Duitse en Italiaanse Afrika-eenheden is vandaag op eervolle wijze geëindigd. De laatste in de omgeving van Tunis opererende verzetstroepen - dagen lang verstoken van water en voedsel - moesten, na hun laatste ammunitie te hebben verschoten, de strijd staken. Dat gebeurde doordat de bevoorrading stagneerde, maar niet als gevolg van de stormloop van de vijand, die de superioriteit van onze wapens, ook op dit krijgstoneel, maar al te vaak heeft moeten ondervinden."

2 Churchill: "The enemy is still proud and powerful" (19 mei)

Churchill: "De vijand is nog steeds trots en krachtig. Hij is moeilijk aan te pakken. Nog steeds beschikt hij over enorme legers en belangrijke strategische steunpunten. Een oor-log zit vol met mysteries en verrassingen. Als we met onze strategische inspan¬ningen een stap in de verkeerde richting zetten of als er laksheid intreedt of ver¬deeldheid tussen de geallieerden onderling, dan kan de gemeenschappelijke vij¬and ons confronteren met nieuwe afschuwelijke feiten.

Ik zeg dat er een groot ge¬vaar bestaat dat wij niet tot het einde toe zullen kunnen weerstaan. Dat gevaar is een onnodige verlenging van de oorlog. Niemand kan zeggen wat voor nieuwe complicaties en hoeveel doden nog vier of vijf jaar oorlog extra zouden opleve¬ren."

OKW-bericht: landing geallieerden op Sicilië (10 juli)

OKW-bericht: "Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: In de nacht van 10 juli heeft de vijand - ondersteund door zee- en luchtstrijdkrachten - de aanval op Sicilië ingezet. Hij stuitte direct op hevige tegenstand op de grond en in de lucht. De strijd gaat voort."

Piet van Waart, vluchtcommandant van No. 320 Dutch Squadron van de Marine Luchtvaartdienst, na een geslaagd RAF-bombardement op de werf De Schelde in Vlissingen op 20 augustus. "Met uiterste precisie en gevaar voor eigen leven."

3 Het 'vergeten bombardement' op Rotterdam (31 maart)

Prinses Juliana vanuit Canada na de geboorte van prinses Margriet (16 maart)

Prinsesjes Beatrix en Irene: "...ze is lief..." (16 maart)

Prins Bernhard: "...als ons derde kindje een zoon was geweest..." (27 maart)

4 De doop van prinses Margriet in de St. Andreaskerk in Ottawa. Reportage van de Canadese Omroep. (29 juni)

BBC-reportage over landing van Britse en Canadese troepen van het achtste leger in Italië (3 september)

BBC: "Dit is Robert Bennet in het geallieerde hoofdkwartier Noord-Afrika, op vrijdag 3 september. Het is 07.48 uur GMT. Hallo, BBC ! Britse en Canadese troepen van het achtste leger zijn geland in Zuid-Italië. Om 4.30 uur deze vrijdagmorgen, op de vierde verjaardag van het begin van de oorlog, zijn de eerste stoottroepen ge¬land op de kust tegenover Messina. De invasietroepen werden krachtig be¬schermd en ondersteund door de marine en de luchtmacht.

De vermaarde artille¬rie van het 8-ste leger heeft de aanval met een zwaar spervuur ingezet. Zware kustbatterijen van de vijand werden tot zwijgen gebracht. De afgelopen dagen zijn verkenningseenheden de nauwe zeestraat overgestoken om de vijandelijke tegen¬stand te verzwakken en de invasie voor te bereiden. Deze grote amfibische opera¬tie verkeert nog in het beginstadium. Gerekend wordt op zware tegenstand."

5 Minister-president Gerbrandy: "...het bleek al schijn..." (9 september)

Hitler over de capitulatie van Italië (10 september)

Hitler: "Het uitvallen van Italië betekent militair gezien niet veel. Vooral de laatste maan-den heeft dit land in de eerste plaats gesteund op de kracht van de Duitse strijdkrachten. Die hebben nu de handen vrij om zich beter aan hun feitelijke taak te wijden."

NSB-leider Anton Mussert bij de beëdiging van het eerste regiment van de Landwacht: "De grootste soldaat van deze tijd" (Hitler). (1 augustus)

De Wochenschau van midden-september over de bevrijding van de Duce, de Italiaaanse dictator Mussolini, op 12 september

Wochenschau: "De Duce is vrij. Elitetroepen van de Waffen SS hebben samen met parachutisten de opdracht van de Führer uitgevoerd, naast de Duce SS-Hauptsturmführer Skorzeny, die op drieste en trefzekere wijze de Duce uit zijn gevangenis bevrijdde. Per radio is de bevrijding van de Duce aan het grondstation gemeld."

Generaal Montgomery: "The end is in sight!" (21 oktober)

Montgomery: "Als er in het leven ooit iets zeker is geweest, dan is het nu wel duidelijk dat wij deze oorlog zullen winnen. De daverende overwinningen van dat prachtige Rus-sische leger en de verrichtingen van de andere geallieerde strijdkrachten over de hele wereld, hebben dit tot een zekerheid gemaakt. Het einde is in zicht. De laatste fase zal lang en moeilijk zijn, maar in de verte wordt de totale en algehele overwin¬ning zichtbaar.

Er is maar één ding nodig, en dat is dat iedereen van ons, de arbei¬ders in de fabrieken en in de mijnen en de soldaten aan het front, dat wij allen doorgaan met ons volledig in te zetten voor de nationale oorlogsinspanning, tot we de onvoorwaardelijke capitulatie van de vijand hebben bereikt. We denken aan de¬genen die hun leven hebben gegeven om ons deze overwinning mogelijk te maken.

We mogen hen niet teleurstellen, en dat zullen we dan ook niet doen. De beste wensen voor jullie allemaal, soldaten van het achtste leger, waar jullie ook mogen zijn, en voor jullie gezinnen. En de beste wensen voor al die fantastische werkers aan het thuisfront, door wier inspanningen en toewijding aan hun plicht - in de fabrieken en in de mijnen - het ons mogelijk wordt gemaakt onze veldslag te win¬nen. We zijn deze zaak samen begonnen en samen zullen we hem tot een goed ein¬de brengen."

6 Hitler: "Niemals wird Deutschland kapitulieren! " (8 november)

Minister-president Gerbrandy: "... Prinsjesdag 1944 in vrijheid!" (21 september)

© 2023 Beeld & Geluid (Audiobook): 9789493271425

Release date

Audiobook: June 7, 2023