App Store

Google Play

Details page - Device banner - 894x1036

Step into an infinite world of stories

Listen and read

Beeld & Geluid

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich, worden de doden herdacht, maar wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is in de toelichting per deel opgenomen.

 

1 Dr. Hendrik Colijn: "...de spanningen van het heden". (Nieuwjaarsdag)

Ernest Hemingway: "The rebels attack!" Fragment uit de film "De Spaanse aar¬de" van Joris Ivens, gemaakt tijdens de Spaanse burgeroorlog die in zomer 1936 begon (opnamedatum onbekend) 

Vertaling Hemingway: "Waarom blijven ze? Ze blijven omdat dit hun stad is. Dit zijn hun huizen. Hier is hun werk. Dit is hun gevecht. De strijd om als mens te mogen leven. Vroeger kwam de dood als je oud of ziek was, maar nu komt hij naar al deze dorpen. Hoog in de lucht van glanzend zilver, het komt naar iedereen die geen plek heeft om naartoe te rennen. Geen plaats om te verstoppen."

2 Han Hollander als verslaggever tijdens de Olympisch Spelen in Berlijn: "De Nederlandse vlag aan de derde Olympische mast". Verslag van de klassieke 200 meter sprint met onder meer Osendarp en Van Beveren (5 aug.) 

Han Hollander, nabeschouwing: "...van grote propagandistische waarde voor onze eigen atletiek in ons eigen land" 

De dirigent Bruno Walter herdenkt de 25-ste sterfdag van de componist Gustav Mahler. "Seine Verbundenheit mit der Natur..." (Kleine Zaal, Concertgebouw 15 maart) 

Bruno Walter: "Zowel thuis als op het podium was hij in staat om zowel de toneelmatige gebeurtenissen als de muzikale uitvoering met zijn geest en enthousiasme te verlevendigen. Hij wist zijn artiesten te inspireren om aan de muzikale eisen van zijn werken te voldoen. Zijn hart lag op het podium. Hij dirigeerde, of beter: hij bracht muziek tot stand vanuit het oogpunt van het dramatische proces.

Zijn band met de natuur strekte zich uit tot in het diepst van zijn wezen. Het omvatte de relatie van Faust die tegen de godheid zegt: "En je bleef niet slechts object van koele observatie, maar je stond mij toe diep in je hart te kijken, als in dat van een boezemvriend."

3 Willem Mengelberg bij het afscheid van de solocellist van het Concertgebouw¬orkest Marix Loevensohn (22 november). "Onze taak is muziek!". Loevensohn bedankt.

4 De clown Johan Buziau met twee fragmenten uit de Bouwmeester-revue's "Knal" en "Lachende Komedianten" (seizoen 1936-1937). "Hou zee" en "Rechte en kromme neuzen" 

5 Sophie Tucker: "To all mothers..." (najaar)

"Bevroren muziek". Architect Willem Dudok over een van zijn nieuwste ontwerpen in Calcutta (Kolkata, India) (1 maart) 

Architect Benjamin Merkelbach bij de opening van het Gooiland-complex in Hilversum (2 augustus) 

Radiopresentator Willem Vogt over de architecten Benjamin Merkelbach en Charles Karsten bij de opening AVRO-studio op 2 juli: "Een korte aanraking en omgang..." 

Ir. Damme opent AVRO-studio

Radiopresentator Willem Vogt als reporter in volle zee op de snelle oceaanstomer Queen Mary (29 mei) 

6 KLM-directeur Albert Plesman over luchtvervoer op lange afstanden. "We moeten ko-men tot grote snelheden..." (16 februari) 

Anthony Fokker: "...een grote toekomst voor de Hollandse vliegtuigenfabriek..." Bij zijn huldiging als gevolg van zijn zilveren jubileum als constructeur-vlieger (7 juni)

7 AVRO-klok; Guus Weitzel (82 jaar in 1986): "Een microfoonstem? Da's geen ver-dienste..." 

Guus Weitzel in AVRO's Bonte Dinsdagavondtrein met de dames Snip en Snap "Filmsterren? Zijn we dat dan niet?" 

Tevens: Ciska Harms Albert Milhado in gesprek met Pijnenburg en Wals: "We waren beiden in vorm..." (18 maart) 

Dr. I.H.J. Vos, voorzitter huldigingscomité bij het vijftienjarig bestaan van het Tuschinski theater in Amsterdam

8 Abraham Tuschinski's dankwoord (1 november) 

Mistinguett in Nederland naar aanleiding van de première van de film "Klokslag 12" met Fien de la Mar; "Une grande actrice!" (8 november) 

Dankwoord Fien de la Mar

KRO's Lex van Wayenburg presenteert een intercontinentaal schakelangspeelplaatrogramma ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Amerikaanse zusterorganisatie NBC Voorts: gelukwensen door directeur P.A.M. Speet (15 november) 

Mistinguett: "Ik had een hele lange zin in het Nederlands willen leren, maar die had ik nooit kunnen uitspreken. Het enige wat ik je ga vertellen is dat ik met heel mijn hart ben gekomen om voor Fientje de la Mar te applaudisseren, een groot Nederlands kunstenaar. En wat kan ik nog meer zeggen? Heel mijn hart is bij jou, en lang leve Holland!"

Ome Keesje en de bril met de gouden koker. VARA's populaire programma voor kinderen van acht tot tachtig jaar (opnamedatum onbekend)

9 Koningin Wilhelmina: "...blijde tijding..." (9 september, aankondiging verloving prinses Juliana en Bernhard zur Lippe-Biesterfeld) 

AVRO-reporter Gustav Czopp bij de ontvangst van het prinselijk paar in Den Haag: "Het volk dringt hier ontzettend op... Van alle kanten is de reportagewagen beklommen..." (10 september 

Prinses Juliana: "Ik dank u dat gij ons zo gelukkig hebt gemaakt." (29 september) 

Prins Bernhard: "...rechtstreeks van hart tot hart..." (29 september) 

Gustav Czopp : "Een naamlooze in den drom der namelozen..." (Dichtregel ontleend aan "Grafschrift" van J. C. Bloem) 

Ooggetuigeverslag door Paul de Waart bij de uitvaartplechtigheden van koning George V van Engeland op 28 januari 1936 in Londen.

10 Sir John Reith, directeur-generaal BBC: "This is Windsor Castle..." (10 december) Troonsafstand Edward VIII : "The woman I love..." (10 december) 

Aankondiging: "Hier spreekt Windsor Castle, Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Edward." Edward VIII: "Eindelijk kan ik zelf een paar woorden zeggen. Ik heb nooit iets achter willen houden, maar tot nu toe was het volgens de grondwet niet mogelijk voor mij om er over te praten. Een paar uur geleden heb ik mijn laatste plicht als koning en monarch vervuld. Nu ben ik opgevolgd door mijn broer, de hertog van York. Ik betuig hierbij mijn mijn trouw aan hem. Het was voor mij onmogelijk om de zware verantwoording te dragen en mijn plichten als koning te vervullen zoals ik dat had willen doen, zonder de hulp en steun van de vrouw van wie ik houd. Deze beslissing is de mijne en de mijne alleen."

Lucienne Boyer: "Parlez moi d'amour..." Kurhaus, Scheveningen (2 augustus) 

Jhr. mr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer aanvaardt het ambt van gouverneur-generaal van Nederlands-Indië (16 september) 

Jhr. mr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, gouverneur-generaal van Nederlands Indië, brengt de bevolking op de hoogte van de oorlogsverklaring van de Nederlandse regering tegen Japan (8 december 1941)

Sprekende stemmen 1936-1947

Sprekende stemmen 1936: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie ‘Sprekende stemmen’ worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl. 

 

1 Huwelijk prinses Juliana en prins Bernard (7 januari) 

Heilwens door acteur Louis de Vries

Reportage: Willem Vogt (centraalpost) 

Paul de Waart (Koninklijk Paleis Noordeinde in Den Haag) 

Stadhuis - Huwelijksvoltrekking door burgemeester De Monchy van Den Haag

St. Jacobskerk: voorganger professor Obbink

Inzegening door hofpredikant Ds. Welter

Paleis Noordeinde: balkonscène. 

=== Het jawoord ===

De radio pakte op vorstelijke wijze uit bij de reportages van het huwelijk van ons prinselijk paar. Men was zich er volledig van bewust dat het medium het enige directe communicatiemiddel was voor miljoenen in binnen- en buitenland. Via de stemmen van de 'ooggetuige'-verslaggevers was men er bij. 

Zo vol als het stond langs de bruidsroute in Den Haag, zo verlaten waren de straten in andere steden en dorpen. Iedereen zat thuis bij zijn toestel of had zich naar een van de openbare luistercentra begeven, zoals die in Amsterdam op de Dam daarvoor waren ingericht. Ook langs de bruidsroute kon het publiek alles per luidspreker volgen. Zo herinnerde zich presentator Paul de Waart, terugblikkend op de historische dag, die niets van een winterse januaridag had, maar veeleer van een 'mei-mildheid'.

Maar nog altijd was die toen al zo populaire radio een steen des aanstoots in de ogen van 'het protocol': verslaggevers waren niet welkom in de trouwzaal van het Stadhuis en de microfoons moesten verstopt worden in verzilverde hulzen. De afstand van bruidspaar tot microfoon was voor een gefluisterd 'ja' rijkelijk groot, maar 't kon nu eenmaal niet anders. 

De luisteraars konden echter beamen dat de microfoons hun plicht deden: geen woord is verloren gegaan en zij die goed geluisterd hebben, aldus Willem Vogt, moeten zelfs het krassen van de pen waarmee de handtekeningen werden geplaatst hebben gehoord! 

De stoutmoedige, ingewikkelde technische operatie had Vogt de codenaam De Slag meegegeven. Gezien de vele geestdriftige reacties uit binnen- en buitenland zou hij zegevierend tevoorschijn treden uit de strijd. Vooral de Britten lieten zich niet onbetuigd. 

Ger Lugtenburg, 

producer (in 1987) 

======

Kroning koning George VI van Engeland 

Radiorede tot de Britse bevolking (12 mei) 

King George VI: "Nooit tevoren is het mogelijk geweest dat een juist gekroonde koning op de dag van zijn kroning zijn hele volk in hun huiskamers kon toespreken. Nooit tevoren had de kroningsplechtigheid zo'n diepe betekenis. Want de dominions (deels zelfstandige onderdelen van het Britse rijk) zijn nu vrij; gelijke partners in dit aloude koninkrijk."

2 Dr. L.N. Deckers (minister van Landbouw): "Jeugdwerkloosheid een gevaar" (5 oktober)

Mr. J. R. H. van Schaik (minister van Justitie) over de jeugd (8 mei) 

Prof. Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne (minister van Onderwijs): "Werkkampen voor jongeren?" (26 mei) 

Jhr. B.C. de Jonge, voormalig gouverneur-generaal van Nederlands-Indië: "Indië zal blijven kiezen voor Nederlands bestuur" (11 april) 

Zuid-Afrikaanse ambassadeur Broekhuizen over de toekomst van zijn land (29 mei) 

Ambassadeur Broekhuizen: "En nu wil ik iets tot u in Zuid-Afrika zeggen, speciaal tot onze jonge Zuid-Afrikaners. Wat een toekomst ligt daar voor jong Zuid-Afrika! De bedreiging van dat hechte fundament, een fundament dat onze voorvaderen hebben gelegd, wordt nu weggenomen. Het rassenprobleem wordt opgelost, dat enorme probleem dat het welzijn van Zuid-Afrika bedreigde. Voor ons betekent dit dat de blanke beschaving in Zuid-Afrika zal blijven, zolang als de wereld bestaat."
 

Prinsjesdag: troonrede koningin Wilhelmina (17 september) 

3 Mussolini in Berlijn (28 september) 
 

Duitse radioreporter: "600.000 mensen kijken omhoog, naar het poortje waardoor straks Benito Mussolini en de Führer het Meiveld zullen betreden. 600.000 mensen hebben soms uren op deze ene seconde gewacht. Nu kijken ze omhoog; het samengepakte Meiveld wacht zwijgend af, deze reusachtige menigte. Maar er zijn geen woorden die het gejubel kunnen beschrijven dat straks beide staatslieden uit Italië en Duitsland zal begroeten. 
 

Toespraak Duitse minister van propaganda Josef Goebbels: "Mijn Führer! Ik meld u op het Meiveld in Berlijn, in het Olympisch stadion en op de pleinen voor de rijkssportvelden: één miljoen mensen. Daarnaast: op de toegangswegen en de Wilhelmsstrasze tot aan de rijkssportvelden: twéé miljoen mensen. Samen dus drie miljoen mensen bijeen op de historische massabetoging van de nationaal-socialistische beweging." 
 

Rede Adolf Hitler:"Geen volk kan meer naar vrede verlangen dan het Duitse. In deze tijd van bittere beproevingen heeft - ik moet dit vanavond voor het Duitse volk en de hele wereld vaststellen - Italië, en in het bijzonder het fascistische Italië zich op een deemoedige... Het fascistische Italië heeft zich door de geniale en creatieve inspanningen van een inspirerend man tot een nieuw imperium ontwikkeld. U, Benito Mussolini, heeft in deze dagen met uw eigen ogen de feiten van de nationaal-socialistische staat kunnen vaststellen. Ook Duitsland is door zijn huidige houding en zijn militaire kracht weer een wereldmacht." 
 

Benito Mussolini: "Alle argumenten die onze tegenstanders gebruiken om ons te treffen, zijn ongegrond. Noch in Duitsland, noch in Italië bestaat een dictatuur, maar een organisatie om het volk te dienen." 
 

Kerkelijk organist Jan Zwart overleden (10 juli) 
 

Opblazen zendmast in Huizen (21 maart) 

NCRV-omroepleider P. C. Tolk 

Uitleg genie-officier 

Ontploffing 
 

De NCRV in 1937 

NCRV-lied (Die Haghesangers) 

"Oefent ge mee met de NCRV?" - (Avond-)gymnastiekles door G. Burgwal 
 

4 Wereldomroep PCJ (een initiatief van Philips) - Happy Stationprogramma door Edward Startz 

Opening Feyenoordstadion (28 maart) 

Avro-reporter Tom Scheurs 

Voorzitter Sportclub Feyenoord: Leo van Zandvliet 

Burgemeester Droogleever Fortuyn 

Han Hollander over de nieuwe aanwinst 

5 Tewaterlating Nieuw-Amsterdam van de Holland-Amerika Lijn: verslag door Paul de Waart (10 april) 

De ramp met het luchtschip 'Hindenburg' - ooggetuigeverslag (6 mei) 

Reporter Herb Morrison: "Het is vuur en het crasht! ... Dit is de ergste van de ergste catastrofes ter wereld! Oh, het crasht ... oh, meer dan een kilometer de lucht in, en het is een geweldige crash, dames en heren. Er is nu rook en er zijn vlammen, en het frame stort op de grond, niet helemaal tegen de meermast. Oh, de mensheid, en alle passagiers die hier schreeuwen! ... Ik kan niet praten, dames en heren.

George Gershwin (38) overleden - fragment Rhapsody in Blue (11 juli) 

Pygmalion in première - Nederlandse speelfilm van Ludwig Berger met Johan de Meester, Sara Heyblom en Lily Bouwmeester

6 Het 12,5-jarig toneeljubileum Charlotte Köhler (4 oktober) 

Toespraak Frits van Dijk

Dankwoord Charlotte Köhler

KLM gaat drie keer per week naar Nederlands-Indië: interview met gezagvoerder van de DC-3 Willem van Veenendaal (19 november) 

Schrijver Jac. P. Thijsse van de Verkade-albums over zijn eiland Texel (29 juni) 

Schaken: grootmeester Max Euwe verliest wereldtitel aan Aleksandr Aljechin (13 december) 

Toespraak Max Euwe 

Opening door Max Euwe van dameskampioenschappen

Tewaterlating prinselijk jacht Piet Hein (15 augustus) 

Toespraak werfdirecteur B. de Vries Lentsch

7 SDAP-voorman Koos Vorrink over de oorlogsdreiging (23 mei) 

Fritz Hirsch Operette

Operettezangeres, actrice en cabaretière Dora Paulsen in Arc de Triomphe

Nederlandse première van de oorlogsfilm La Grande Illusion van Jean Renoir met Jean Gabin (10 oktober) 

Toespraak acteur Erich von Stroheim

Erich von Stroheim: "We zijn allemaal mensen, of we nu een Frans uniform aan hebben, een Duits of Amerikaans uniform. Jean Renoir had het vermogen om dat op de film te laten zien, en ik ben er vrij zeker van dat de meeste van jullie dat zo hebben gevoeld. Er is geen verschil. Niemand wil dood. Niemand wil oorlog voeren, vooral mannen die het al hebben meegemaakt niet. En ik denk dat de film La Grande Illusion meer heeft gedaan voor vrede en begrip dan alle verdomde vredesconferenties in de wereld." 

Louis Davids zingt live een onbekend anti-oorlogsliedje (11 november) 

8 Wereld-jamboree van de Scouting te Vogelenzang 

Openingstoespraak koningin Wilhelmina (31 juli) 

Slotwoord chief-scout Lord Baden Powell (80) 

Baden Powell: "Scouts, jullie hebben een lange mars gehad om hier te komen. Sommigen van jullie moeten behoorlijk moe zijn. En ik ga je niet lang ophouden om te zeggen dat we aan het einde van onze jamboree zijn gekomen. We zijn in de kranten en elders genoemd als een jongenskruistocht, de kruistocht van de vrede. Het mooie is om te proberen vriendschap onder elkaar te kweken, want over een paar jaar zullen jullie de mannen van je land zijn.

En als er ruzie ontstaat tussen naties, zullen jullie enkele van de mannen zijn op wie de verantwoordelijkheid rust om oorlog te voeren of vrede te sluiten. Maar als je vrienden in andere landen hebt, wil je geen oorlog met ze voeren. Je zult inzien dat er geen betere manier is dan door op een vriendelijke manier met elkaar te onderhandelen, met elkaar te praten en zaken te regelen. Op die manier voer je een grote kruistocht voor vrede en welwillendheid. 

Dus alles wat ik nu wil zeggen is vaarwel. God zegene u allen. 

Slot: compilatie van fragmenten uit 1937.

Sprekende stemmen 1937

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl, ook als deze inhoudsopgave niet volledig is. 

1 Doop prinses Beatrix door hofpredikant ds. Welter, aansluitend zang (12 mei) 

2 Radio-hoorspelen: 

War of the Worlds - fragment uit het hoorspel (30 oktober) 

Uitleg door regisseur Orson Welles 

Fragment: "De eerste figuur komt nu aan land. Hij staat daar, kijkt in het rond, over de stad, zijn monsterlijke stalen hoofd op gelijke hoogte met de wolkenkrabbers. Hij wacht op de anderen. Daar komen ze, een gelid van stalen torens aan de westzijde van de stad. Zij steken hun metalen handen uit. Dit is het einde. 

Er komt rook uit, een zwarte walm die over de stad drijft. De mensen op straat zien het ook. Ze rennen naar de East River, duizenden mensen springen als ratten in het water. De rook verspreidt zich nu sneller, hij is al op Times Square. Mensen proberen weg te lopen, maar het heeft geen zin; ze vallen als vliegen. De rook is nu bij 6th Avenue, 5th Avenue, 100 meter van hier... het is diep..." 
 

Toelichting Orson Welles: "Dit is Orson Welles, dames en heren, uit mijn rol gevallen om u te verzekeren dat The War of the Worlds geen andere betekenis heeft dan het vakantie-presentje dat wij u hadden willen geven, een radiostunt van het Mercury theater. Verklede mensen die opeens uit een bosje springen en Boe! roepen. We hadden nog voor morgenavond uw ruiten willen inzepen en uw tuinhekken willen afsluiten. Maar dat redden we niet en daarom deden we het op een na beste: we vernietigden de wereld, met u als getuige, en maakten de CBS met de grond gelijk. 

Het zal een pak van uw hart zijn, hoop ik, dat het maar een grap was en dat beide organisaties nog springlevend zijn. Dus tot ziens allemaal en denk alsjeblieft nog eens terug aan de afschuwelijke les, die u vanavond hebt geleerd. Die grijnzende, gloeiende indringer met z'n ronde kop komt uit uw eigen knollentuintje. En mocht er bij u gebeld worden en er is niemand aan de deur, dan is dat geen Marsbewoner, het is Halloween. 

Fragment VARA-hoorspel De Chinese Fluitspeler, met aankondiging door Ary van Nierop (21 maart) 
 

3 'Anschluss' Oostenrijk bij het Duitsland van Hitler

President Schuschnigg: Oostenrijk moet Oostenrijks blijven (24 februari) 

Schuschnigg: "Het uitgangspunt moet blijven, naar de wens van het Oostenrijkse volk en de onwankelbare overtuiging van de verantwoordelijke leiding, dat ons Oostenrijk Oostenrijk moet blijven." 

Arthur Seyss-Inquart: Oostenrijk "Heim ins Reich" (12 maart) 

Seyss-Inquart: "Mijn Führer! Op dit voor het Duitse volk in al zijn consequenties voor de ontwikkeling van de Europese geschiedenis zo belangrijke ogenblik, verwelkom ik u - en met mij het hele vaderland mijn Führer en rijkskanselier, voor het eerst weer in Oostenrijk. Vandaag is het Duitse volk eensgezind en definitief verenigd, om alle strijd en al het leed als één volk het hoofd te bieden." 

Toespraak Adolf Hitler in Wenen (14 maart) 

Hitler: "Ik sta hier omdat ik meen meer te kunnen doen dan de heer Schuschnigg. Dit is geen grootspraak. Als ik hier niet in had geloofd, zou ik hier vandaag niet staan. Maar ook Duitsland zou niet daar zijn waar het nu is. Door mijn leven heb ik bewezen dat ik meer kan dan de dwergen die dit land te gronde hebben gericht." 
 

Oostenrijkse radio-verslaggever (14 maart) 

Verslaggever: "De Führer heeft het balkon verlaten en betreedt nu de kamer van de burgemeester. Ongekende toejuichingen klinken op. Ongekend is het enthousiasme van de menigte die ons omgeeft. Dit is een mijlpaal in de Oostenrijkse geschiedenis. Wij horen bij Duitsland! Wij zijn één rijk! Wij hebben één Führer!" 

Viering 300 jaar Stadsschouwburg Amsterdam (3 december) 

Toespraak Mevr. Theo Mann-Bouwmeester (88)

Fragment Gijsbrecht van Aemstel met Albert van Dalsum (titelrol), Loudi Nijhoff en Johan Schmitz

4 Mr. H. P.L. Steenberghe (minister van Economische zaken): Koopt Nederlands Fabrikaat (29 september) 

Opening nieuwe KRO-Studio (10 mei), jubelouverture 

Pastoor Perquin, KRO-voorzitter

In Naam van de Luisteraar: KRO-Melodisten onder leiding van Piet Lustenhouwer met zang van Albert Klein jr. 

De NCRV in 1938, zang Johannes de Heer 

5 Het veertigjarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina (6 september) 

Toespraak koningin Wilhelmina

Minister-president H. Colijn over Nederlands-Indië

Belgisch staatsbezoek aan Nederland. Toespraak koning Leopold in het Amsterdamse Stadhuis (22 november) 

6 Nieuwe startbanen voor luchthaven Schiphol. Toespraak burgemeester De Vlugt van Amsterdam (28 oktober) 

Arie van Vliet wordt wereldkampioen wielrennen. Verslag Han Hollander (28 augustus) 

Interland voetbal Nederland-Newport (VK). Verslag Han Hollander. Loftuitingen over Han Hollander(21 februari) 

7 De internationale spanning 

Hitler over Tsjecho-Slowakije. Toespraken op 12 en 26 september

Hitler (12 september): "Ik heb het over Tsjecho-Slowakije. Dit land is een democratie. Dat betekent dat het op democratische principes is gegrondvest, waarin men over de hoofden van een meerderheid van de bevolking heen beslist, zonder naar hun mening te vragen en hen te dwingen deze kunstmatige constructie te accepteren en er zich naar te schikken. Het gaat hier om Duitse volksgenoten.

Ik ben nog volstrekt niet bereid, hier midden in het hart van Duitsland, door de houding van andere politici, een tweede Palestina te laten ontstaan. Die arme Arabieren zijn weerloos en wellicht zijn ze in de steek gelaten. De Duitsers in Tsjecho-Slowakije zijn noch weerloos, noch worden ze in de steek gelaten.

Als iemand twintig jaar lang een Duitse schande, een Duitse smaad heeft geduld en zoveel ongeluk, dan kan men toch werkelijk niet ontkennen dat wij vrede willen. Als iemand ziet hoeveel geduld wij met hen hebben, dan kan men toch werkelijk niet zeggen dat wij krijgslustig zijn. En tenslotte: de heer Benesj (de toenmalige president van Tsjecho-Slowakije) heeft zeven miljoen Tsjechen, maar hier staat een volk van meer dan 75 miljoen."

Hitler (26 september): "Ik had nog altijd gehoopt dat de Tsjechen op het allerlaatste moment nog zouden inzien, dat dit tirannieke regime niet kan worden gehandhaafd. Maar de heer Benesj stelt zich op het standpunt dat hij zich met Duitsland alles kan permitteren. Hij wordt immers gedekt door Frankrijk en Engeland. Hem kan toch niets gebeuren! 

Ik heb de heer Benesj een aanbod gedaan, dat in feite niets anders is dan wat hij zelf al heeft toegezegd. Hij heeft het nu in de hand: de keuze tussen vrede en oorlog. Hij kan dit aanbod óf accepteren - en deze Duitsers eindelijk hun vrijheid geven - óf anders zullen wij deze vrijheid zelf gaan halen."

8 De Britse premier Sir Neville Chamberlain over zijn bezoek aan Hitler (27 september) 

Chamberlain: "U weet dat ik al het mogelijke heb gedaan om dit geschil bij te leggen. Na mijn bezoeken aan Duitsland is het mij duidelijk geworden dat de heer Hitler voelt dat hij de Duitse belangen voorop moet stellen; dat hij verontwaardigd was dat er tot dusver zo weinig aandacht was voor zijn grieven. Onder vier ogen heeft hij mij verzekerd - en gisteravond heeft hij dit in het openbaar herhaald - dat hij, als het Sudeten-Duitse probleem is opgelost, in Europa verder geen territoriale eisen meer heeft."

Hitler, (26 september): "Ik ben de heer Chamberlain dankbaar voor al zijn inspanningen. Ik heb hem de verzekering gegeven dat het Duitse volk niets anders wil dan vrede, maar ook dat er nu eenmaal dingen gebeuren die men niet kan tegenhouden. Ik heb hem verder verzekerd - en ik wil dat hier herhalen - dat als dit probleem opgelost is, er voor Duitsland in Europa geen territoriale problemen meer bestaan.

Klik voor de verdere inhoudsopgave naar www.sprekendestemmen.nl

Sprekende stemmen 1938

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl, ook als deze inhoudsopgave niet volledig is.

 

1 Filmcriticus L.J. Jordaan over de film Morgen gaat 't beter (voorafgegaan door muziek uit de gelijknamige film door Orkest Esmeralda onder leiding van Eddy Walis) (opnamedatum onbekend) 

Dr. P.H. Ritter jr.: "Winden waaien om de rotsen" door Trygve Gulbranssen (7 juni) 

2 Pater Borromaeus de Greeve: Lijdensmeditatie in de Bosjeskerk te Rotterdam (3 maart) 

Fred Fry geeft Engelse les

Bouw NCRV-studio bereikt hoogste punt. Reporter Gerard Hoek (12 september) 

3 Peter Pech, Dr. Fockema (opname datum onbekend) 

Kobus Kuch: "Het regiment trekt voorbij" (24 juni) 

De honderste Bonte Dinsdagavondtrein met Piet Muyselaar en Willy Walden: Professor Boudewijn en sprekende pop Bartje, in Hotel Krasnapolsky, Amsterdam (28 februari) 

AVRO-Decibels onder leiding van Eddy Meenk. "Everything is Hunky-Dooly", gezongen door Eddy Meenk (26 september) 

The Ramblers onder leiding van Theo Uden Masman met zang van Wim Poppink. "Heel de band is favoriet" (juni 1940) 

4 "Spreek met Vlaanderen en 't komt in orde", met Theo Frenkel als Paul Vlaanderen. Afgekondigd door Frits Thors (12 februari) 

Dodenhuis, VARA-hoorspelserie, aangekondigd door Ary van Nierop. Met Ans van Merlevoort als Carrie en Rolien Numan als Tante Beatrice (16 juni) 

Merkwaardige beroepen: E.K. de Vries, TV-cameraman/regisseur, "Droomfabriek". (26 juli) 

5 In Memoriam Louis Davids door Fien de la Mar (6 juli) 

Louis Davids: "Daar komt een Uiver gevlogen..." (1934)

6 Kroning paus Pius XII. Reporter Paul de Waart (12 maart) 

Einde Spaanse burgeroorlog (1 april) 

ANP: Aanval Italië op Albanië (7 april) 

7 Minister-president H. Colijn: Militaire maatregelen aan grens (11 april) 

Koos Vorrink: De Sociaal-Democratische Arbeidersbeweging en de monarchie (29 juli) 

Geboorte prinses Irene (5 augustus) 

ANP-commentator Jan Bakker Niemeijer over de internationale situatie (24 augustus) 

8 Koningin Wilhelmina: algehele mobilisatie (28 augustus) 

ANP: Duitse inval in Polen (1 september) 

Adolf Hitler maakt oorlog tegen Polen bekend (1 september) 

Hitler: "Sinds 05.45 uur wordt er teruggeschoten. En van nu af aan zal bom voor bom worden vergolden. Hij die gifgas gebruikt zal met gifgas worden bestreden." 

9 Chamberlain: "This country is at war with Germany". (3 september) 

Chamberlain: "Vanmorgen heeft de Engelse ambassadeur aan de Duitse regering een ultimatum overhandigd waarin stond dat, tenzij wij vóór elf uur zouden vernemen dat zij bereid zijn hun troepen uit Polen terug te trekken, er een staat van oorlog tussen onze landen zou bestaan. Ik moet u meedelen dat ons geen enkele reactie heeft bereikt en dat dientengevolge ons land in oorlog is met Duitsland." 

Reactie van de Amerikaanse president Theodor Roosevelt op uitbreken van de oorlog (3 september) 

Roosevelt: "Geen man of vrouw mag - onnadenkend of onjuist - zeggen dat Amerika zijn legers naar het Europese slagveld zal sturen. Op het ogenblik wordt gewerkt aan een Amerikaanse neutraliteitsverklaring. Het is onze plicht alles te doen om de Amerikaanse landen buiten deze oorlog te houden. Dit land zal neutraal blijven. Maar ik kan niet verwachten dat iedere Amerikaan ook in zijn denken neutraal zal blijven. Ook iemand die neutraal is heeft het recht de feiten te interpreteren. Ik hoop dat de Verenigde Staten buiten deze oorlog zullen blijven. En ik geloof daarin."

10 Koningin Wilhelmina. Kerstboodschap (25 december) 

Kerstviering prinselijk gezin (24 december) 

Gouverneur-generaal Nederlands-Indië jhr. mr. A. W. L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer: "Met courage de komende tijden opwachten..." (31 december)

Sprekende stemmen 1939

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

 

1 Minister-president jhr. mr. D.J. de Geer: Nieuwjaarstoespraak (3 januari) 

Komiek Johan Buziau: Op de dappere Finnen (19 januari) 

Duitse invasie van Denemarken en Noorwegen. (Duits legerbericht 9 april) 

Duits legerbericht: "Duitse invasie Denemarken en Noorwegen. De aanslag van de wereldmachten op de twee Scandinavische landen is door een bliksemsnelle Duitse tegenactie verijdeld. Het Duitse leger heeft Denemarken en Noorwegen onder de bescherming van zijn wapenen gesteld."

2 C. van Geelkerken, plaatsvervangend leider van de NSB. Toespraak: "De nieuwe orde komt snel!" (11 april) 

Minister-president De Geer kondigt de staat van beleg af voor het hele land (19 april) 

Minister-president De Geer over interneringsmaatregelen tegen 21 Nederlanders (4 mei) 

ANP: Intrekking verloven (7 mei) 

ANP-berichten over situatie in Nederland (9 mei) 

Dagorder Hitler en 'rechtvaardiging' door de Duitse minister van propagandaJoseph Goebbels. (10 mei) 

Dagorder Hitler: "Engeland en Frankrijk proberen met een gigantische afleidingsmanoeuvre in Zuidoost-Europa via Nederland en België op te rukken naar het Ruhrgebied. Soldaten van het westelijk front, voor jullie is nu het uur gekomen. De strijd die vandaag begint, zal het lot van de Duitse natie voor de komende duizend jaar bepalen. Doe nu je plicht. Het Duitse volk is bij je met zijn zegeningen. Berlijn, 10 mei 1940, Adolf Hitler." 

Goebbels: "De Duitse troepen komen niet als vijanden van het Belgische en Nederlandse volk omdat de Rijksregering deze ontwikkeling niet heeft gewild of bewerkstelligd. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij Engeland en Frankrijk, die de aanval tegen Duitsland op Belgisch en Nederlands grondgebied tot in de puntjes hebben voorbereid. En aan de Belgische en Nederlandse overheidsinstanties die dit tolereerden en aanmoedigden.

Het is echter nog steeds in handen van de koninklijke Belgische en Nederlandse regeringen om op het laatste moment het welzijn van hun volkeren te verzekeren door ervoor te zorgen dat er geen weerstand wordt geboden aan de Duitse troepen. Mochten de Duitse troepen in België of Nederland op tegenstand stuiten, dan wordt die met alle mogelijke middelen gebroken. Berlijn, 9 mei 1940.

3 ANP-nieuwslezer A. de Vletter leest proclamatie koningin Wilhelmina. (10 mei) 

Ds. J.J. Buskes over het bombardement op Rotterdam (14 mei) in televisiedocumentaire De Bezetting (6 mei) 

ANP: Hulp voor Rotterdam (18 mei) 

De Britse premier Neville Chamberlain kondigt zijn aftreden aan (10 mei) 

Chamberlain: "Zijne Majesteit heeft mijn vriend en collega de heer Winston Churchill opgedragen een nieuw kabinet te vormen op nationale basis. Ik twijfel er niet aan of hij zal deze taak tot een goed einde brengen. Het uur heeft geslagen waarin wij op de proef worden gesteld, zoals de onschuldige volkeren van Holland, België en Frankrijk al eerder zijn beproefd." 

4 Churchill: "Blood, tears, toil and sweat" (13 mei) 

Churchill: "Nooit heb ik iets anders beloofd dan bloed, tranen, zwoegen en zweet." 

Churchill: "Side by side..." (19 mei) 

Churchill: "Zij aan zij, geheel alleen met slechts de hulp van de overzeese gebieden en de weidse imperiums die onder hun bescherming rusten, zij aan zij staan de Britse en Franse volkeren pal, om niet alleen Europa, maar de gehele mensheid te redden van de smerigste en meest mensonterende tirannie die ooit de pagina's van onze geschiedschrijving heeft bezoedeld. Achter hen, achter ons, achter de Britse en Franse legers en hun wapenfeiten staat een groep verpletterde landen en vertrapte volkeren: de Tsjechen, de Polen, de Noren, de Denen, de Nederlanders, de Belgen. Over hen allen zal een lange nacht van verschrikking komen. Ononderbroken, zelfs zonder uitzicht op een sprankje hoop, tenzij wij overwinnen. Want wij moeten en wij zullen overwinnen." 

5 Mr. J. H. R. van Schaik, voorzitter Tweede Kamer. (20 mei) 

6 Koningin Wilhelmina tot het Nederlandse volk. "Onze driekleur symbool" (24 mei) 

ANP-bericht: verduistering en zomertijd (16 mei) 

7 'Sondermeldung': capitulatie België (28 mei) 

Duits legerbericht: "Hier is de Groot-Duitse Omroep met alle Duitse zenders. Wij brengen u een belangrijk extra bericht van de nieuwsdienst. Het oppercommando van de weermacht maakt bekend: Door een snelle actie is de vestinglinie van Antwerpen doorbroken. Duitse troepen zijn tot in het centrum van de stad doorgedrongen. De Duitse oorlogsvlag wappert aan het Antwerpse stadhuis. 

Het Duitse leger heeft een nieuwe schitterende zege aan zijn vaandel gehecht. Uit het hoofdkwartier van de Führer wordt gemeld: Onder druk van de vernietigende kracht van de Duitse wapens heeft de koning van België het besluit genomen een einde te maken aan verder zinloos verzet en om een wapenstilstand te vragen. Hij heeft ingestemd met de Duitse eis tot onvoorwaardelijke capitulatie. Het Belgische leger heeft met ingang van vandaag de wapens neergelegd en heeft opgehouden te bestaan." 

8 Ons land na de capitulatie

Anton Mussert op NSB-vergadering in Utrecht. "Het nieuwe Europa" (8 juni) 

ANP: Italië verklaart oorlog aan Frankrijk en Engeland. Mussolini spreekt (10 juni) 

Legerberichten over Duitse opmars; capitulatie van Frankrijk (17 juni) 
 

Legerbericht: "Het oppercommando van de weermacht maakt bekend: Het Franse leger lost steeds meer op. Snelle eenheden hebben in Normandië Cherbourg ingenomen. Bij Rennes werd Bretagne bereikt. Bij de opmars naar het zuiden werd Le Mans zonder slag of stoot ingenomen. Tussen Orléans en Nevers lukte het op veel plaatsen de Loire over te steken. In Bourgondië rukken snelle troepen op in de richting van Lyon. Ten westen van Mulhouse staan tank- en gemotoriseerde divisies op het punt zich te verenigen met de eenheden die vanuit de Boven-Rijn zijn aangevallen en die bij Munster al tot diep in de Vogezen zijn doorgedrongen." 

Duitse berichten over de wapenstilstand met Frankrijk (17 juni)
 

Legerbericht: "De minister-president van de nieuwgevormde Franse regering, maarschalk Pétain, heeft in een radiorede tot het Franse volk verklaard dat Frankrijk nu de wapens moet neerleggen. Hij wees daarbij op een door hem genomen stap de Rijksregering van dit besluit op de hoogte te stellen. De Fransen aanvaarden de voorwaarden die het Duitse rijk hierbij heeft gesteld. 

9 Winston Churchill. "The news from France is very bad..." (17 juni) 

Churchill: "Het nieuws uit Frankrijk is heel slecht. Ik treur om het fiere Franse volk, dat dit verschrikkelijke ongeluk is overkomen. Niets kan onze gevoelens tegenover hen veranderen, of onze overtuiging dat de Franse geest weer zal herrijzen. Wat er in Frankrijk is gebeurd zal niets veranderen aan het Britse vertrouwen en de Britse inzet. Wij zijn nu de enig overgebleven strijders voor het lot van de wereld. Wij zullen trachten die hoge eer waardig te zijn. Wij zullen ons eiland verdedigen en met het Britse imperium rondom ons, zullen wij doorvechten, onoverwinnelijk, totdat de vloek van Hitler zal zijn gewist van het voorhoofd der mensen. Wij zijn er zeker van dat tenslotte alles weer goed komt."

De Gaulle in Engeland (22 juni) 

De Gaulle: "Een gezond verstand en allesoverheersende vaderlandsliefde dwingen alle vrije Fransen de strijd voort te zetten, daar waar zij zich bevinden en met hun volle inzet. Daarom is het nodig waar het maar kan, zo sterk mogelijke Franse strijdkrachten te formeren. Ik, generaal De Gaulle, neem hier in Engeland deze nationale taak op mij. Ik roep alle Fransen die vrij willen blijven op naar mij te luisteren en mij te volgen. Leve het vrije Frankrijk, in volle eer en onafhankelijkheid!"

Churchill: "This was their finest hour." (18 juni) 

Churchill: "De slag om Engeland gaat nu beginnen. Van deze slag hangt het voortbestaan van de christelijke beschaving af, van al onze tradities en van ons wereldrijk. Alle woede en al het geweld van de vijand zal zich spoedig op ons ontladen. Hij staat dan voor de opgave ons te breken op dit eiland, of om anders de oorlog te verliezen.

Lees verder op www.sprekendestemmen.nl

Sprekende stemmen 1940: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

 

1 Een somber oorlogsjaar... 

2 Max Blokzijl in de serie "Ik was er zelf bij" (15 januari) 

Hitler ter gelegenheid van de achtste verjaardag van de machtsovername in Duitsland. "Het jodendom zal vernietigd worden" (30 januari) 

Hitler: "Wer glaubt England helfen zu können..." (30 januari) 

Hitler: "Als inderdaad de rest van de wereld door het jodendom in een totale oorlog wordt gestort, zal de rol van het jodendom in Europa daardoor uitgespeeld zijn. Wie denkt Engeland te kunnen helpen moet onder alle omstandigheden dit weten: elk schip dat met of zonder escorte voor onze lanceerbuizen komt zal worden getorpedeerd."

De nachtelijke bombardementen op Engeland (Blitz): "Out of the heavens heil came to London..."

"Uit de hemel daalde de hel op Londen neer."

3 Prins Bernard spreekt over de Blitz die hij in Engeland meemaakte (18 juni) 

Radio Oranje met een spotlied op de Duce, de Italiaanse dictator Benito Mussolini (6 februari) 

4 "Lily Marleen" 
 
Wochenschau: landing Duitsers op Kreta (24 mei) 

Duits bericht: "Beneden ons Kreta. Stuka's bereiden de landing van de parachutisten voor. Bommen op luchtdoelgeschut, artilleriestellingen en Engelse versterkingen. Het plan is volbracht. De parachutisten dalen in dichte zwermen neer."

5 Ooggetuige uit 1941 over de Februaristaking (27 februari) 

Seyss-Inquart houdt in het Concertgebouw toespraak over de Februaristaking (12 maart) 

Seyss-Inquart : "Maar ik wil ook nog de hoop uitspreken dat die delen van de Nederlandse bevolking die deze raadgevers hebben gevolgd, zich niet opnieuw door deze land- en volksvreemde elementen in zo'n positie laten dringen. Want in de geest van de historische opdracht die wij hier hebben uit te voeren, zal de bezettingsmacht laten zien dat zij ook nog harder kan zijn."

Churchill: "Give us the tools, we will finish the job..." (9 februari) 

Churchill: "Dit is het antwoord dat ik aan president Roosevelt zal geven. Schenk ons uw vertrouwen, geef ons uw trouw en zegen en met Gods hulp zal alles goed komen. Wij zullen falen noch dralen, wij zullen afzwakken noch aflaten. Noch de zware tol van het slagveld, noch de eindeloze sleur van een constante waakzaamheid zullen ons eronder krijgen. Geef ons het gereedschap en wij zullen het werk afmaken. "

6 Roosevelt over het aanvaarden van de Leen- en Pachtwet (15 maart)

Rooseveld: "Zij hebben geen behoefte aan mankracht. Maar zij hebben wapens nodig, ter waarde van miljarden dollars, voor hun verdediging. Al gauw zullen zij niet meer in staat zijn alles contant te betalen. Maar wij zullen ze niet zeggen en zij willen niet zeggen dat zij moeten capituleren, alleen omdat zij tijdelijk niet kunnen betalen voor de wapens die zij, zoals we weten, zo hard nodig hebben."

7 Minister-president P.S. Gerbrandy, herdenking 10 mei 1940 (10 mei) 

 8 Colonel Britton: "The night is your friend; the V is your sign!" (6 juni) 
 
 
Briton: "U draagt geen uniform en uw wapens zijn verschillend van de onze. Maar ze zijn niet minder dodelijk. Het is uw kracht dat u geen uniform draagt. De nazi-functionarissen en de Duitse soldaten weten niet wie U bent. Maar ze zijn bang voor u. De nacht is uw vriend. De V is uw teken."

 
 
Koningin Wilhelmina: "V-teken: zinnebeeld van de komende vrijheid..." (30 juli) 

9 Nazi-legers vallen Rusland binnen. Goebbels leest dagorders van Hitler voor; Duitsland valt Rusland binnen (22 juni) 
 
 
Goebbels: "Duits volk! Op dit ogenblik is een opmars gaande die in aantallen en omvang de grootste is die de wereld tot dusver gezien heeft. Het gaat niet langer alleen maar om de bescherming van enkele landen, maar om de veiligstelling van heel Europa en daarmee de redding van ons allen. Ik heb daarom het besluit genomen het lot voor de toekomst van het Duitse Rijk en van ons volk weer in handen van onze soldaten te leggen. Berlijn, 22 juni 1941. Adolf Hitler."

 
 
Churchill: "We shall bomb Germany by day as well as by night..." (22 juni)

 
 

Churchill: "Wij hebben de regering van Sovjet-Rusland alle technische of economische hulp toegezegd die wij ons kunnen veroorloven en die zij waarschijnlijk nodig hebben. Wij zullen Duitsland bombarderen zowel overdag als 's nachts, in steeds toenemende mate. Elke maand zullen er meer bommen vallen en bij ieder bombardement zal het Duitse volk een proefje krijgen van zijn eigen medicijn, een dosis van de ellende die het over de mensheid heeft gebracht." 
 
 
Koningin Wilhelmina: "...strijden naast de bevolking van Sovjet-Rusland" (24 juni)

 
 
10 Mussert's reactie na Duitse inval in Rusland: "God heeft Hitler uitverkoren..." (28 juni)

Stalin via Radio Moskou (3 juli) 

 

11 OKW-bericht (OKW = Oberkommando der Wehrmacht): de strijd bij Smolensk (5 augustus) 

OKW: "De in het weermachtsbericht van 5 augustus vermelde Sovjetlegers zijn honderd kilometer ten zuidoosten van Smolensk vernietigd. Er zijn meer dan 38.000 krijgsgevangenen gemaakt; 250 pantserwagens, 359 stukken geschut en ander oorlogsmateriaal zijn buitgemaakt." 

OKW-bericht: Odessa omsingeld (14 augustus) 

OKW: "Het opperkommando van de weermacht maakt bekend: Onder de druk van de ge-stage achtervolging door Duitse, Roemeense, Hongaarse en Italiaanse eenheden in het gebied tussen de Djnester en de Djnepr, staat de verdediging van de westelijke Oekraïne door het Sovjetleger op het punt volledig ineen te storten."

12 Churchill na bekendmaking van het Atlantisch Handvest: "Do not despair..." (24 augustus)

Churchill: "Wanhoop niet, dappere Noren. Uw land zal worden schoongemaakt, niet alleen van de overweldiger, maar ook van de smerige Quislings die hun werktuigen zijn. Verlies uw zelfrespect niet; uw onafhankelijkheid zal worden hersteld. De heroïek van uw volk dat zware onderdrukking weerstaat, de moed van uw leger, marine en luchtmacht zal niet worden vergeten. Uw land zal herleven en zijn gerechte plaats innemen in een nieuw georganiseerd Europa. Houdt het hoofd hoog, fiere Fransen!

Alle schanddaden van Darlan en Laval kunnen niet komen tussen u en uw geboor¬terecht. Kom, stoutmoedige Nederlanders, Belgen en Luxemburgers, het gemartelde, mishandelde, schandelijk onderdrukte volk van Joegoslavië; glorieuze Grieken, nu blootgesteld aan voortdurende beledigingen door de Italiaanse marionetten. Zij zullen ondergaan! 

Houdt u ver van alle contact met de nazi's. Laat ze voelen dat zelfs in dit vergankelijke uur van schijnbare zege, zij het morele uitschot van de mensheid zijn. Er komt hulp. Machtige strijdkrachten bewapenen zich om u te hulp te komen. Hebt vertrouwen, houdt moed. De bevrijding komt. Dat is het sig¬naal dat over de wateren klinkt."

Oprichting van de Koninklijke Brigade "Prinses Irene" (26 augustus)

13 Koningin Wilhelmina wijst op dreigend oorlogsgevaar in de nabijheid van Nederlands-Indië (30 juli) 

Prof. dr. R. van Genechten, vormingsleider NSB: "...de jodenmaatschappij vernietigen" (25 juli) 

Sondermeldung: de Ark Royal tot zinken gebracht (15 november)

Legerbericht: "Uit het Führerhoofdkwartier, 15 november 1941. Het oppercommando van de strijdkrachten maakt bekend: De Duitse marine heeft opnieuw een groot succes geboekt. Onderzeeërs hebben in de westelijke Middellandse Zee een Brits marine-eskader aangevallen. Daarbij hebben twee onderzeeërs onder leiding van de kapitein-luitenants Bereschke en Gugenberger het vliegtuigmoederschip Ark Royal tot zinken gebracht."

14 Roosevelt: reactie op aanval Pearl Harbor (8 december) 

Radiobulletin: "Wij onderbreken dit programma voor een speciaal nieuwsbulletin.De Japanners hebben Pearl Harbor, op Hawaii, uit de lucht aangevallen, heeft president Roosevelt zojuist bekendgemaakt. De aanval was ook gericht op alle maritieme en militaire bases op het hoofdeiland Oahoe."

Roosevelt: "Gisteren 7 december 1941, een datum die als een schandvlek zal voortleven. De Verenigde Staten van Amerika zijn onverhoeds en met voorbedachte rade aangevallen door zee- en luchtstrijdkrachten van het keizerrijk Japan. Als opperbevelhebber van leger en vloot heb ik opdracht gegeven ... 

Lees verder op www.sprekendestemmen.nl

Sprekende stemmen 1941: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

 

1 De Amerikanen komen in de strijd

Wochenschau: de strijd om Sint Peterburg (winter 1941/1942) 

Wochenschau: "Het beleg van Sint Petersburg verloopt volgens plan. De stad, waarin volgens berichten van Radio Moskou alle huizen in vestingen zijn veranderd, ligt onder vuur van zware Duitse artillerie."

Hitler: "Das schwerste liegt hinter uns" (30 januari) 

Hitler: "Binnen nog maar enkele weken zal in het zuiden de winter wijken en de lente zal dan verder naar het noorden trekken; het ijs zal smelten en het uur zal aanbreken dat de grond weer hard en stevig wordt. De Duitse musketiers kunnen dan weer aan het werk en vanuit het vaderland zullen nieuwe stromen..."

Churchill maakt de balans op (15 februari) 

Churchill: "Laten we eens de balans opmaken. Laten we het goede nieuws naast het slechte leggen en laten we proberen te zien hoe we er precies voorstaan. De Russische legers zijn niet verslagen; ze zijn niet in stukken gescheurd. Het Russische volk is niet onderworpen of vernietigd. Leningrad en Moskou zijn niet ingenomen. De Russische legers houden stand. Ze zijn niet gestopt bij de Yoruz-linie of de Wolga- linie. Zegevierend rukken zij op en verdrijven de vuige indringer van hun grondgebied, dat zij zo krachtig hebben verdedigd en dat zij zozeer liefhebben."

2 Hitler: "Ich tue alles für mein Volk." (30 januari) 

Hitler: "Wat een voorrecht een zaak te mogen dienen en er offers voor te mogen brengen. Nu zijn er miljoenen die dat mogen, maar vroeger was het alleen maar het handjevol nationaal-socialisten van onze beweging. Hoe groot dat voorrecht was, dat kunnen al die mensen getuigen, die vandaag kunnen zeggen: Ik doe alles voor mijn volk, alles voor onze soldaten opdat zij alles kunnen doorstaan."

Churchill over de ernst van de toestand: "Singapore has fallen..." (15 februari) 

Churchill: "Ik spreek tot u allen in de schaduw van een zware en verreikende militaire nederlaag. Een Britse en een rijksnederlaag. Singapore is gevallen. Het hele schiereiland Malakka is onder de voet gelopen. Andere problemen stapelen zich daar rondom ons op. En al de gevaren die wij tot nu toe met succes het hoofd hebben kunnen bieden, thuis en in het oosten, bedreigen ons nog steeds onverminderd."

Nieuwsuitzending NIROM (Nederlandsch-Indische Radio Omroep Maatschappij): legercommuniqué (1 maart) 

3 Koningin Wilhelmina na de val van Bandoeng. (15 maart) 

4 Prins Bernhard na de verovering van Nederlands-Indië: "Zo gaarne had ik zelf uw lijden willen meemaken en ook deelnemen aan uw strijd" (5 maart) 

Mussert: "...de joden en de jodenknechten..." (5 mei) 

Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart: "Wir werden die Juden schlagen wo wir sie treffen..." (12 maart) 

Seyss-Inquart: "Wij willen het Nederlandse volk onze overtuiging niet opdringen; dat heeft steeds gegolden. Maar dat geldt voor het Nederlandse volk en de joden worden door ons niet als een bestanddeel van het Nederlandse volk beschouwd. Wij zullen de joden slaan waar we ze raken kunnen. En wie hun kant kiest, zal ook worden geraakt."

5 Leider van de NSB Anton Mussert beëdigt Nederlandse SS'ers in Den Haag (18 mei) 

6 Koningin Wilhelmina protesteert tegen de 72 doodvonnissen in het OD-proces (6 mei) 

7 De kansen beginnen te keren...

Max Blokzijl over de geallieerde landing bij Dieppe (29 augustus) 

Montgomery: "Here we will stand and fight..." (13 augustus) 

Montgomery: "Hier zullen wij standhouden en vechten. Wij zullen niet verder terugtrekken. Ik heb opdracht gegeven dat alle plannen en instructies voor een verdere terugtocht terstond moeten worden ingetrokken. Belangrijk is te onthouden dat we nu voor eens en voor altijd met deze snuiter Rommel gaan afrekenen. Het is doodgemakkelijk en er is geen twijfel mogelijk. Die man is bepaald lastig. Daarom zullen we hem een pak slaag geven en er een einde aan maken."

Gesprek in een bommenwerper boven Berlijn: "Waar is-ie, staartschutter? Kan je hem zien? Hij valt! Hij valt naar beneden! Hij is neergeschoten. Heb jij hem neergeschoten? Ja, hij heeft het gehad, jongens. Midden op zijn neus! Steengoed!"

Roosevelt brengt hulde aan Koninklijke Marine en aan de Nederlandse natie (6 augustus) 

Roosevelt: "De Nederlandse marine voegt in deze tijd nieuwe lauweren toe aan die welke zij al verworven heeft in gevechten van de Noordzee tot de Javastraat. Wij Amerikanen achten het onze dure plicht uw roemrijke marine bij te staan. Daarom als een tastbaar bewijs van onze bewondering voor alles wat de Nederlandse marine heeft gedaan en nog doet, doet het mij veel genoegen aan u over te dragen - onder de termen van de Leen- en Pachtwet - dit schip, gebouwd door Amerikaanse arbeiders op Amerikaanse werven.

Van nu af aan zal het varen onder de fiere vlag van Nederland. En het zal de naam dragen van iemand die in de wereld tot een symbool is geworden, een symbool van Nederlandse moed en Nederlandse standvastigheid. Want als de 'Queen Wilhelmina' zal het schip aan zijn nieuwe loopbaan beginnen. En daarom verzoek ik u, majesteit, dit schip te willen aanvaarden als een symbool van de vriendschap en de bewondering van het volk van de Verenigde Staten."

Koningin Wilhelmina zegt dank voor de onderzeebootjager 'Koningin Wilhelmina' (6 augustus) 

Wilhelmina: "Het verheugt mij zeer dat de overdracht van dit schip onder de voorwaarden van de Leen- en Pachtwet plaatsvindt tijdens mijn aanwezigheid in Washington. Daardoor ben ik in staat u persoonlijk te bedanken voor uw bewonderenswaardige initiatief en voor uw aanhoudende persoonlijke belangstelling. Ik zie in deze plechtigheid nieuwe bewijzen van de geest van warme vriendschap, die al sinds de dagen van Paul Jones tussen onze zeestrijdkrachten heeft bestaan."

8 Prins Bernhard kondigt gezinsuitbreiding in januari 1943 aan (15 september) 

Koningin Wilhelmina herdenkt gefusilleerde gijzelaars (17 oktober) 

Hitler: "Die Ausrottung des Judentums in Europa...; Wir sind bescheiden..." (8 november) 

Hitler: "Als het jodendom misschien denkt in staat te zijn een internationale oorlog te kunnen uitlokken om de Europese rassen uit te roeien, dan zal blijken dat niet de Europese rassen, maar het jodendom zal worden uitgeroeid."

Hitler: "Ik wilde naar de Wolga gaan, naar een bepaalde plaats in een bepaalde stad. Toevallig draagt die de naam van Stalin zelf, maar denkt u niet dat wij daarom daarheen opgerukt zijn. Die stad had ook heel anders kunnen heten, maar het gaat hier om een heel belangrijke zaak. Daar wordt namelijk 30 miljoen ton verkeer afgegrendeld; alleen het olieverkeer is al negen miljoen ton. 

Daar stroomt ook al het graan naar toe, uit deze geweldig grote gebieden, de Oekraïne van het Koeban-gebied, om naar het noorden te worden vervoerd. Daar gaat ook al het mangaanerts naar toe; er is een gigantisch goederenverkeer. De olie zou ik wel willen nemen, maar - weet u - wij zijn bescheiden; we hebben hem namelijk al. Er zijn nog een paar heel kleine plekjes over. Nu zeggen de anderen: waarom neem je die dan niet? Omdat ik geen tweede Versailles wil. Omdat ik het liever met heel kleine stukjes tegelijk doe. De tijd speelt daarbij geen rol. Er komt geen schip meer de Wolga op. Dat lukt echt niemand!"

9 Overwinningsklokken El Alamein

Verslaggever: "Wat u nu hoort is het geluid van het artillerie spervuur van het Achtste leger, dat van El Alamein (Egypte) een triomfale weg openblaast die leidt naar Tripolis en Rome."

Prof. mr. P.S. Gerbrandy over keerpunt in de oorlog (17 november) 

Churchill: "...corporal Hitler himself" (29 november)

Churchill: "Wij kunnen zeker blij zijn met wat er de laatste tijd in Afrika is gebeurd. En nu kijken we met simpel vertrouwen uit naar het ogenblik dat wij kunnen zeggen: weer een continent herwonnen. Maar deze successen in Afrika - snel en grondig als zij waren - mogen onze aandacht niet afleiden van de geweldige slagen die Rusland aan het oostelijk front uitdeelt. 

Op het moment dat ik tot u spreek rolt deze enorme veldslag, die al resultaten van de eerste orde heeft opgeleverd, verder naar zijn hoogtepunt. 

Lees verder op www.sprekendestemmen.nl

Sprekende stemmen 1942: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

 

1 OKW-bericht (Oberkommando der Wehrmacht): strijd om Stalingrad beëindigd (3 februari) 

OKW-bericht: "Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: De strijd om Stalingrad is voorbij. Tot zijn laatste ademtocht trouw aan de eed op het vaandel heeft het zesde leger - onder de voorbeeldige leiding van generaal-veldmaarschalk Pau¬lus - moeten buigen voor de vijandelijke overmacht en de ongunstige weers¬omstandigheden. Maar het is nu niet de tijd om het verloop van de operatie te schil¬deren en de ontwikkelingen die hiertoe hebben geleid. Een ding kan nu al worden gezegd: Het offer van het leger is niet vergeefs geweest.

Joseph Goebbels: "Wollt Ihr den totalen Krieg?" Massabijeenkomst in het Berlijnse Sportpalast (18 februari) 

Goebbels: "Ik vraag jullie: Willen jullie de totale oorlog? Wie weet wordt die totaler en radicaler dan wij ons überhaupt kunnen voorstellen. Ik vraag jullie: Ver¬trouwen jullie op de Führer? En daarom luidt van nu af aan het parool: Nu, volk sta op, en storm, breek los!"

Max Blokzijl: "...de klok heeft 12 geslagen..." (22 februari) 

Koningin Wilhelmina: "...nieuwe slachtoffers van het schrikbewind..." (24 april) 

Minister-president Gerbrandy roept Nederlanders op zich aan arbeidsinzet te onttrekken en spoort overheidspersoneel aan tot lijdelijk verzet (3 en 6 mei) 

OKW-bericht: einde strijd in Noord-Afrika (13 mei) 

OKW-bericht: "Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: De heldenstrijd van de Duitse en Italiaanse Afrika-eenheden is vandaag op eervolle wijze geëindigd. De laatste in de omgeving van Tunis opererende verzetstroepen - dagen lang verstoken van water en voedsel - moesten, na hun laatste ammunitie te hebben verschoten, de strijd staken. Dat gebeurde doordat de bevoorrading stagneerde, maar niet als gevolg van de stormloop van de vijand, die de superioriteit van onze wapens, ook op dit krijgstoneel, maar al te vaak heeft moeten ondervinden."

2 Churchill: "The enemy is still proud and powerful" (19 mei)

Churchill: "De vijand is nog steeds trots en krachtig. Hij is moeilijk aan te pakken. Nog steeds beschikt hij over enorme legers en belangrijke strategische steunpunten. Een oor-log zit vol met mysteries en verrassingen. Als we met onze strategische inspan¬ningen een stap in de verkeerde richting zetten of als er laksheid intreedt of ver¬deeldheid tussen de geallieerden onderling, dan kan de gemeenschappelijke vij¬and ons confronteren met nieuwe afschuwelijke feiten. 

Ik zeg dat er een groot ge¬vaar bestaat dat wij niet tot het einde toe zullen kunnen weerstaan. Dat gevaar is een onnodige verlenging van de oorlog. Niemand kan zeggen wat voor nieuwe complicaties en hoeveel doden nog vier of vijf jaar oorlog extra zouden opleve¬ren."

OKW-bericht: landing geallieerden op Sicilië (10 juli)

OKW-bericht: "Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: In de nacht van 10 juli heeft de vijand - ondersteund door zee- en luchtstrijdkrachten - de aanval op Sicilië ingezet. Hij stuitte direct op hevige tegenstand op de grond en in de lucht. De strijd gaat voort."

Piet van Waart, vluchtcommandant van No. 320 Dutch Squadron van de Marine Luchtvaartdienst, na een geslaagd RAF-bombardement op de werf De Schelde in Vlissingen op 20 augustus. "Met uiterste precisie en gevaar voor eigen leven."

3 Het 'vergeten bombardement' op Rotterdam (31 maart)

Prinses Juliana vanuit Canada na de geboorte van prinses Margriet (16 maart) 

Prinsesjes Beatrix en Irene: "...ze is lief..." (16 maart) 

Prins Bernhard: "...als ons derde kindje een zoon was geweest..." (27 maart)

4 De doop van prinses Margriet in de St. Andreaskerk in Ottawa. Reportage van de Canadese Omroep. (29 juni)

BBC-reportage over landing van Britse en Canadese troepen van het achtste leger in Italië (3 september)

BBC: "Dit is Robert Bennet in het geallieerde hoofdkwartier Noord-Afrika, op vrijdag 3 september. Het is 07.48 uur GMT. Hallo, BBC ! Britse en Canadese troepen van het achtste leger zijn geland in Zuid-Italië. Om 4.30 uur deze vrijdagmorgen, op de vierde verjaardag van het begin van de oorlog, zijn de eerste stoottroepen ge¬land op de kust tegenover Messina. De invasietroepen werden krachtig be¬schermd en ondersteund door de marine en de luchtmacht. 

De vermaarde artille¬rie van het 8-ste leger heeft de aanval met een zwaar spervuur ingezet. Zware kustbatterijen van de vijand werden tot zwijgen gebracht. De afgelopen dagen zijn verkenningseenheden de nauwe zeestraat overgestoken om de vijandelijke tegen¬stand te verzwakken en de invasie voor te bereiden. Deze grote amfibische opera¬tie verkeert nog in het beginstadium. Gerekend wordt op zware tegenstand."

5 Minister-president Gerbrandy: "...het bleek al schijn..." (9 september) 

Hitler over de capitulatie van Italië (10 september)

Hitler: "Het uitvallen van Italië betekent militair gezien niet veel. Vooral de laatste maan-den heeft dit land in de eerste plaats gesteund op de kracht van de Duitse strijdkrachten. Die hebben nu de handen vrij om zich beter aan hun feitelijke taak te wijden."

NSB-leider Anton Mussert bij de beëdiging van het eerste regiment van de Landwacht: "De grootste soldaat van deze tijd" (Hitler). (1 augustus) 

De Wochenschau van midden-september over de bevrijding van de Duce, de Italiaaanse dictator Mussolini, op 12 september

Wochenschau: "De Duce is vrij. Elitetroepen van de Waffen SS hebben samen met parachutisten de opdracht van de Führer uitgevoerd, naast de Duce SS-Hauptsturmführer Skorzeny, die op drieste en trefzekere wijze de Duce uit zijn gevangenis bevrijdde. Per radio is de bevrijding van de Duce aan het grondstation gemeld."

Generaal Montgomery: "The end is in sight!" (21 oktober)

Montgomery: "Als er in het leven ooit iets zeker is geweest, dan is het nu wel duidelijk dat wij deze oorlog zullen winnen. De daverende overwinningen van dat prachtige Rus-sische leger en de verrichtingen van de andere geallieerde strijdkrachten over de hele wereld, hebben dit tot een zekerheid gemaakt. Het einde is in zicht. De laatste fase zal lang en moeilijk zijn, maar in de verte wordt de totale en algehele overwin¬ning zichtbaar. 

Er is maar één ding nodig, en dat is dat iedereen van ons, de arbei¬ders in de fabrieken en in de mijnen en de soldaten aan het front, dat wij allen doorgaan met ons volledig in te zetten voor de nationale oorlogsinspanning, tot we de onvoorwaardelijke capitulatie van de vijand hebben bereikt. We denken aan de¬genen die hun leven hebben gegeven om ons deze overwinning mogelijk te maken. 

We mogen hen niet teleurstellen, en dat zullen we dan ook niet doen. De beste wensen voor jullie allemaal, soldaten van het achtste leger, waar jullie ook mogen zijn, en voor jullie gezinnen. En de beste wensen voor al die fantastische werkers aan het thuisfront, door wier inspanningen en toewijding aan hun plicht - in de fabrieken en in de mijnen - het ons mogelijk wordt gemaakt onze veldslag te win¬nen. We zijn deze zaak samen begonnen en samen zullen we hem tot een goed ein¬de brengen."

6 Hitler: "Niemals wird Deutschland kapitulieren! " (8 november)

Minister-president Gerbrandy: "... Prinsjesdag 1944 in vrijheid!" (21 september)

Sprekende stemmen 1943: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

 

1 Minister-president Gerbrandy: "Er is slechts één houding mogelijk: weigeren!" (9 januari)

Hitler. Laatste openbare redevoering (30 januari) 

Hitler: "Daarom is het op deze twaalfde verjaardag van de machtsovername pas werkelijk nodig ons hart te versterken en dagelijks het voorrecht te genieten om de wapens te mogen dragen. Het doet er niet toe onder welke omstandigheden, omdat zij ons onder alle omstandigheden de eindoverwinning zullen brengen."
Radio Herrijzend Nederland: besluiten conferentie van Jalta, op de Krim (4 februari)

2 President Roosevelt loopt vooruit op het ontstaan van de Verenigde Naties (20 januari) 

Roosevelt: "Ik denk dat de Krimconferentie een succesvolle poging was van de drie leidende naties om een gemeenschappelijke basis voor vrede te vinden. Dit zou het einde betekenen van een systeem van eenzijdig handelen; het einde van de exclusieve allianties, de invloedssferen, de machtsverhoudingen en alle andere middelen die eeuwenlang zijn geprobeerd en hebben gefaald. 

Wij stellen voor om deze allemaal te vervangen door een universele organisatie waarin alle vredelievende naties eindelijk de kans krijgen om zich aan te sluiten. En ik ben ervan overtuigd dat het Congres en het Amerikaanse volk de resultaten van deze conferentie zullen aanvaarden als het begin van een permanente vredesstructuur."

Koningin Wilhelmina: "Reconstructie van het kabinet" (24 februari)

3 Koningin Wilhelmina overschrijdt op 13 maart de Nederlandse grens in Eede (BBC-reportage); montage van reportages van ontvangsten in Middelburg, Eindhoven, Maastricht en Den Bosch. 

Reprortage: "Hare Majesteit is nu bij de grens; zij spreekt met een geallieerde generaal. Zij is nu precies op de grens. Het enthousiasme van de mensen wordt groter en groter. Hare Majesteit is nu gestopt en spreekt met de Britse officie¬ren die daar staan, Britse en Nederlandse officieren die haar op stonden te wachten."

4 Harry S. Truman herdenkt de dood van president Roosevelt: "...the tremendous void left by the passing of that noble soul" (12 april) 

Truman: "Niemand kan de enorme leegte opvullen die is ontstaan door het overlijden van deze nobele mens. Zijn vermoeide hart, dat zo vol was van ontelbare miljoenen mensen, ongeacht ras of huidskleur, slaat niet meer. De wereld heeft een heroïsche voorvechter van recht en vrijheid verloren."

Prins Bernhard herdenkt president Roosevelt: "Nederland verliest in Franklin Delano Roosevelt een groot vriend" (15 april) 

Goebbels spreekt aan de vooravond van Hitlers verjaardag (19 april) 

Goebbels: "Als het mannelijk en Duits is als Führer van een groot en dapper volk, geheel op zichzelf aangewezen om deze strijd vol te houden, vertrouwend op eigen kracht en zekerheid, als ook met de hulp van God de vijandelijke stormen weerstaat, hen bestrijdt in plaats van te capituleren, dan is het even mannelijk en Duits om als volk zo'n Führer te blijven volgen, onvoorwaardelijk en trouw, zonder uitvluchten of reserves en zwakte en wankelmoedigheid van zich af te schud¬den. 

Het is zaak niet laf te zijn, maar sterk te worden, de eed te hoog te houden die wij gezworen hebben in een gelukkiger en veiliger vredestijd en om God te danken - steeds weer en weer - dat hij ons in deze verschrikkelijk zware tijd een ware leider heeft geschonken."

De voedselsituatie in het westen (20 april) 

Radio Oranje: "Zeshonderd ton (600.000 kilo) aan voedsel uitgeworpen". (20 april) 

Prins Bernhard over het gesprek van de geallieerde stafofficieren met Seyss- Inquart in Achterveld bij Amersfoort (30 april) 

5 "Aus dem Führer-Hauptquartier": De Führer is in de strijd gevallen. Admiraal Dönitz zijn opvolger (2 mei) 

Omroeper: "Uit het hoofdkwartier van de Führer wordt gemeld dat onze Führer Adolf Hitler vanmiddag in zijn commandopost in de rijkskanselarij - tot zijn laatste ademtocht strijdend tegen het bolsjewisme - voor Duitsland is gevallen. Op 30 april heeft de Führer groot-admiraal Dönitz tot zijn opvolger benoemd. De groot-admiraal en opvolger van de Führer spreekt tot het Duitse volk. 

Dönitz: "Duitse mannen en vrouwen, soldaten van de Duitse weermacht. Onze Führer, Adolf Hitler is gevallen. In de diepste rouw en droefenis buigt het Duitse volk het hoofd. De Führer heeft mij tot zijn opvolger bestemd. In het bewustzijn van de verantwoordelijkheid neem ik de leiding van het Duitse volk op mij, op dit zo zwaar beladen moment. Mijn eerste taak is deze: de Duitse mensen van de vernietiging door de oprukkende bolsjewistische vijand redden. Alleen om deze reden gaat de militaire strijd verder."

BBC-bericht: Berlijn in Russische handen (3 mei) 

BBC: "Maarschalk Stalin heeft een dagorder doen uitgaan aan het hele Rode Leger en de Marine. Deze luidt: De strijdkrachten onder commando van maarschalk Zjoekov, bijgestaan door die onder maarschalk Koniev, hebben de inname afgerond van de stad Berlijn, centrum van het Duitse imperialisme, bakermat van de Duitse agressie. Het begon gisteravond met wat maarschalk Stalin noemt op eervolle wijze met zwaar artillerievuur. 

Het Berlijnse garnizoen - in de steek gelaten door de generaal die voor de verdediging van de stad verantwoordelijk was - legde in de middag de wapens neer, nadat een laatste verzetshaard in de Tiergarten was opgeruimd. Tegen het einde van de dag waren er meer dan 70.000 krijgsgevangenen gemaakt. En zo eindigt de strijd waar Hitler zijn leven en dat van een groot deel van het Duitse leger voor had ingezet. Het begon iets meer dan twee weken geleden - met een grote aanval van de Rode Legers bij de Oder."

De Duitse generaal Blaskowitz meldt zich in Hotel De Wereld in Wageningen bij de Canadese generaal Foulkes en zijn staf (5 mei) 

Generaal Charles Foulkes: "Mag ik eerst vragen of de generaal een exemplaar heeft gekregen van de akte van overgave (tolk). Nee. Is de generaal bereid te accepteren dat ik de akte voorlees en is hij bereid hierover te spreken, alvorens zijn manschappen aan mij over te dragen (tolk). Ja. Overgavebevel, ondertekend door de opperbevelhebber van de 21-ste legergroep en een Duitse vertegenwoordiger. De Duitse commandant aanvaardt de capitulatie van alle Duitse strijdkrachten in Nederland, Noordwest Duitsland, inclusief de Friese eilanden, in Helgoland, van Sleeswijk-Holstein en in Denemarken aan de opperbevelhebber van de 21-ste legergroep. 

Alle vijandelijkheden ter zee of in de lucht door Duitse strijdkrachten zullen in de bovenomschreven streken worden gestaakt, voor 08.00 uur Britse zomertijd, op zaterdag 5 mei 1945. Wilt u de generaal vragen of hij nog iets te vragen heeft over dit alles? (tolk). Ik zou graag een paar dingen wat nader willen bekijken, zodat we het praktisch kunnen uitvoeren. Op dit moment kan ik het niet zeggen. (tolk). Dat is goed. Laat de generaal dit meenemen en het bestuderen. Ik wil alleen wel een ontvangstbewijs, dat hij het ontvangen heeft. Dat is alles."

6 Bekendmaking capitulatie door Radio Herrijzend Nederland (4 mei) 

Koningin Wilhelmina tot het vrije Nederland (5 mei) 

Max Blokzijl probeert verwarring te zaaien: "De bezettende macht is nog steeds de Duitse..." (5 mei) 

Winston Churchill over het einde van de oorlog in Europa (8 mei) 

Churchill: "De Duitse oorlog is ten einde. Na jaren van intensieve voorbereidingen heeft Duitsland zich begin september 1939 op Polen geworpen. En overeenkomstig onze garanties aan Polen, en tezamen met de Franse republiek heeft Groot-Brittannië, het Britse imperium en gemenebest, de oorlog verklaard aan deze perfide agressor. 

Nadat het heldhaftige Frankrijk was neergeslagen, hebben wij, van dit eiland uit, de strijd een vol jaar lang alleen gevoerd, totdat wij hulp kregen van de militaire macht van Sovjet-Rusland en later van de overweldigende kracht en hulp van de Ver¬enigde Staten van Amerika. Tenslotte stond bijna de hele wereld tegenover deze boosdoeners, die nu verslagen aan onze voeten liggen."

VE-day in London - Victory in Europe (8 mei) 

Lees verder op www.sprekendestemmen.nl

Sprekende stemmen 1945: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

 

1 Bijkomen van de bezetting. Minister van Oorlog A.H.J.L. Fiévez over de 100.000 militairen in Nederlands-Indië (januari). 

Musici van het Concertgebouw te Amsterdam hebben uit Engeland een fiets meegekregen
 

2 Geboorte prinses Christina (toen nog prinses Marijke). Gesprek Gerard Hoek (NCRV) met prins Bernhard over de aanstaande geboorte. Aankondiging geboorte door minister-president Beel. Het volk krijgt een cadeautje in de vorm van snoep of tabak. Felicitaties van overzee. Commentaar prins Bernhard. (februari)

 

3 Over het Akkoord van Linggadjati (november 1946) in de koloniale oorlog in Nederlands-Indië, met ir. J.W. Alberda, lid van de Raad van State. Ratificatie van het akkoord door beide partijen in maart 1947. 

Ook minister van Sociale Zaken Willem Drees en Carl Romme (KVP).

 

4 Over het omroepbestel, naar aanleiding van het aantal toegenomen populaire media - Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen dr.J.J. Gielen
 
Peter Pech (door Jan Hahn), VARA

Ensemble Vrij en Blij onder leiding van Wessel Dekker, NCRV

Bonte Dinsdagavondtrein, Snip & Snap: Kersenplukfeest in Betuwe, AVRO

 
Negen heit de klok, KRO

5 Marshall-plan, de naoorlogse hulp aan Nederland vanuit de Verenigde Staten, met de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George Marshall.

 

Marshall: "De waarheid is dat de behoefte van Europa aan buitenlands voedsel en andere essentiële producten, voornamelijk uit Amerika, de komende drie of vier jaar zo veel groter is dan haar huidige financiële draagkracht en dat die landen substantiële aanvullende hulp nodig hebben, of anders te maken krijgen met een zeer ernstige economische, sociale en politieke achteruitgang."

 

President Harry Truman: "Met onze technische kennis kunnen zij hun ambities voor een beter leven realiseren. Ons doel moet zijn om de vrije volkeren van de wereld te helpen met hun eigen inspanningen."

Reactie minister van Financiën Lieftink op het Marshall-plan.

6 Eerste 'politionele actie' in de oorlog in Nederlandse-Indië, aangekondigd door minister-president mr. dr. L.J.M. Beel.(juli)

Generaal Kruls, chef van de generale staf

 

7 Koningin Wilhelmina was vermoeid en daarom leest minister-president Beel de troonrede van 1947 voor. (september)

Prinses Juliana roept op tot medische steun voor Indonesië.
 
Prinses Juliana wordt tijdelijk regentes van Nederland, eed bij prof. Kranenburg van de Raad van State. 

Wilhelmina spreekt bij gedenkteken Tweede Wereldoorlog Woeste Hoeve

8 Overige gebeurtenissen - 'Ome' Jan van Zutphen geëerd door de PvdA. Hij was bestuurder van de diamantbewerkersbond en oprichter en voorzitter van sanatorium Zonnestraal in Hilversum.

Amsterdam verwelkomt z'n 800.000-ste inwoner.

Verstrooien as van oud-minister-president H. Colijn (1869 - 1944)

Minster-president Beel spreekt bevolking Zuid-Afrika toe. 
 
Doop prinses Marijke.

De Verenigde Naties stemmen voor oprichting Joodse staat Israël

Oprichting Nationaal Monument op de Dam, voorzitter van het Nationaal Comité Van Holthe tot Echten.

9 Radioprogramma uit 1947: AVRO's Confetti van 13 maart 1947 met Netty Rosenveld. Zang door de Oostenrijks/Amerikaanse zangeres Greta Keller, Pierre Palla op zijn concertorgel en The Romancers onder leiding van Gerard van Krevelen met het nummer Zeepbel.