Sprekende stemmen 1945: Luister naar het verleden

In de jaren 1930 en 1940 heeft de radio het rijk nog alleen. Televisie is er nog niet; louter geluid moet het beeld scheppen. Onder de titel 'Sprekende stemmen 1936 - 1947' heeft Beeld & Geluid in Hilversum een twaalfdelige serie samengesteld die de aanloop naar, het verloop van en het herstel na de Tweede Wereldoorlog op klinkende wijze weergeeft.

In de jaren 1930 in de sfeer gespannen, maar gaat het leven nog grotendeels z'n gewone gang. Er wordt gevoetbald, gedanst en het nieuws uit binnen- en buitenland is gevarieerd. Dat verandert als de oorlog uitbreekt. Dan wordt 'Sprekende stemmen' een chronologie van het oorlogsverloop, aan de hand van het stemgeluid van 'schurken' en 'helden', met een bijzondere plaats voor het Nederlandse koningshuis. Na vele tegenslagen keren de kansen en gloort uiteindelijk de overwinning op leed en geweld. Na de oorlog herneemt Nederland zich en worden de doden herdacht. Maar er wacht een nieuwe oorlog: die in Nederlands-Indië.

Alle geluidsfragmenten in de serie 'Sprekende stemmen' worden in- en uitgeleid door radiopresentatoren uit de jaren tachtig, toen deze serie onder de titel 'Stemmen des Tijds' voor het eerst is uitgegeven door het Omroepmuseum in Hilversum. De vertaling van alle buitenlandse stemmen is opgenomen in de toelichting per deel. Klik voor meer informatie naar www.sprekendestemmen.nl

1 Minister-president Gerbrandy: "Er is slechts één houding mogelijk: weigeren!" (9 januari)

Hitler. Laatste openbare redevoering (30 januari)

Hitler: "Daarom is het op deze twaalfde verjaardag van de machtsovername pas werkelijk nodig ons hart te versterken en dagelijks het voorrecht te genieten om de wapens te mogen dragen. Het doet er niet toe onder welke omstandigheden, omdat zij ons onder alle omstandigheden de eindoverwinning zullen brengen." Radio Herrijzend Nederland: besluiten conferentie van Jalta, op de Krim (4 februari)

2 President Roosevelt loopt vooruit op het ontstaan van de Verenigde Naties (20 januari)

Roosevelt: "Ik denk dat de Krimconferentie een succesvolle poging was van de drie leidende naties om een gemeenschappelijke basis voor vrede te vinden. Dit zou het einde betekenen van een systeem van eenzijdig handelen; het einde van de exclusieve allianties, de invloedssferen, de machtsverhoudingen en alle andere middelen die eeuwenlang zijn geprobeerd en hebben gefaald.

Wij stellen voor om deze allemaal te vervangen door een universele organisatie waarin alle vredelievende naties eindelijk de kans krijgen om zich aan te sluiten. En ik ben ervan overtuigd dat het Congres en het Amerikaanse volk de resultaten van deze conferentie zullen aanvaarden als het begin van een permanente vredesstructuur."

Koningin Wilhelmina: "Reconstructie van het kabinet" (24 februari)

3 Koningin Wilhelmina overschrijdt op 13 maart de Nederlandse grens in Eede (BBC-reportage); montage van reportages van ontvangsten in Middelburg, Eindhoven, Maastricht en Den Bosch.

Reprortage: "Hare Majesteit is nu bij de grens; zij spreekt met een geallieerde generaal. Zij is nu precies op de grens. Het enthousiasme van de mensen wordt groter en groter. Hare Majesteit is nu gestopt en spreekt met de Britse officie¬ren die daar staan, Britse en Nederlandse officieren die haar op stonden te wachten."

4 Harry S. Truman herdenkt de dood van president Roosevelt: "...the tremendous void left by the passing of that noble soul" (12 april)

Truman: "Niemand kan de enorme leegte opvullen die is ontstaan door het overlijden van deze nobele mens. Zijn vermoeide hart, dat zo vol was van ontelbare miljoenen mensen, ongeacht ras of huidskleur, slaat niet meer. De wereld heeft een heroïsche voorvechter van recht en vrijheid verloren."

Prins Bernhard herdenkt president Roosevelt: "Nederland verliest in Franklin Delano Roosevelt een groot vriend" (15 april)

Goebbels spreekt aan de vooravond van Hitlers verjaardag (19 april)

Goebbels: "Als het mannelijk en Duits is als Führer van een groot en dapper volk, geheel op zichzelf aangewezen om deze strijd vol te houden, vertrouwend op eigen kracht en zekerheid, als ook met de hulp van God de vijandelijke stormen weerstaat, hen bestrijdt in plaats van te capituleren, dan is het even mannelijk en Duits om als volk zo'n Führer te blijven volgen, onvoorwaardelijk en trouw, zonder uitvluchten of reserves en zwakte en wankelmoedigheid van zich af te schud¬den.

Het is zaak niet laf te zijn, maar sterk te worden, de eed te hoog te houden die wij gezworen hebben in een gelukkiger en veiliger vredestijd en om God te danken - steeds weer en weer - dat hij ons in deze verschrikkelijk zware tijd een ware leider heeft geschonken."

De voedselsituatie in het westen (20 april)

Radio Oranje: "Zeshonderd ton (600.000 kilo) aan voedsel uitgeworpen". (20 april)

Prins Bernhard over het gesprek van de geallieerde stafofficieren met Seyss- Inquart in Achterveld bij Amersfoort (30 april)

5 "Aus dem Führer-Hauptquartier": De Führer is in de strijd gevallen. Admiraal Dönitz zijn opvolger (2 mei)

Omroeper: "Uit het hoofdkwartier van de Führer wordt gemeld dat onze Führer Adolf Hitler vanmiddag in zijn commandopost in de rijkskanselarij - tot zijn laatste ademtocht strijdend tegen het bolsjewisme - voor Duitsland is gevallen. Op 30 april heeft de Führer groot-admiraal Dönitz tot zijn opvolger benoemd. De groot-admiraal en opvolger van de Führer spreekt tot het Duitse volk.

Dönitz: "Duitse mannen en vrouwen, soldaten van de Duitse weermacht. Onze Führer, Adolf Hitler is gevallen. In de diepste rouw en droefenis buigt het Duitse volk het hoofd. De Führer heeft mij tot zijn opvolger bestemd. In het bewustzijn van de verantwoordelijkheid neem ik de leiding van het Duitse volk op mij, op dit zo zwaar beladen moment. Mijn eerste taak is deze: de Duitse mensen van de vernietiging door de oprukkende bolsjewistische vijand redden. Alleen om deze reden gaat de militaire strijd verder."

BBC-bericht: Berlijn in Russische handen (3 mei)

BBC: "Maarschalk Stalin heeft een dagorder doen uitgaan aan het hele Rode Leger en de Marine. Deze luidt: De strijdkrachten onder commando van maarschalk Zjoekov, bijgestaan door die onder maarschalk Koniev, hebben de inname afgerond van de stad Berlijn, centrum van het Duitse imperialisme, bakermat van de Duitse agressie. Het begon gisteravond met wat maarschalk Stalin noemt op eervolle wijze met zwaar artillerievuur.

Het Berlijnse garnizoen - in de steek gelaten door de generaal die voor de verdediging van de stad verantwoordelijk was - legde in de middag de wapens neer, nadat een laatste verzetshaard in de Tiergarten was opgeruimd. Tegen het einde van de dag waren er meer dan 70.000 krijgsgevangenen gemaakt. En zo eindigt de strijd waar Hitler zijn leven en dat van een groot deel van het Duitse leger voor had ingezet. Het begon iets meer dan twee weken geleden - met een grote aanval van de Rode Legers bij de Oder."

De Duitse generaal Blaskowitz meldt zich in Hotel De Wereld in Wageningen bij de Canadese generaal Foulkes en zijn staf (5 mei)

Generaal Charles Foulkes: "Mag ik eerst vragen of de generaal een exemplaar heeft gekregen van de akte van overgave (tolk). Nee. Is de generaal bereid te accepteren dat ik de akte voorlees en is hij bereid hierover te spreken, alvorens zijn manschappen aan mij over te dragen (tolk). Ja. Overgavebevel, ondertekend door de opperbevelhebber van de 21-ste legergroep en een Duitse vertegenwoordiger. De Duitse commandant aanvaardt de capitulatie van alle Duitse strijdkrachten in Nederland, Noordwest Duitsland, inclusief de Friese eilanden, in Helgoland, van Sleeswijk-Holstein en in Denemarken aan de opperbevelhebber van de 21-ste legergroep.

Alle vijandelijkheden ter zee of in de lucht door Duitse strijdkrachten zullen in de bovenomschreven streken worden gestaakt, voor 08.00 uur Britse zomertijd, op zaterdag 5 mei 1945. Wilt u de generaal vragen of hij nog iets te vragen heeft over dit alles? (tolk). Ik zou graag een paar dingen wat nader willen bekijken, zodat we het praktisch kunnen uitvoeren. Op dit moment kan ik het niet zeggen. (tolk). Dat is goed. Laat de generaal dit meenemen en het bestuderen. Ik wil alleen wel een ontvangstbewijs, dat hij het ontvangen heeft. Dat is alles."

6 Bekendmaking capitulatie door Radio Herrijzend Nederland (4 mei)

Koningin Wilhelmina tot het vrije Nederland (5 mei)

Max Blokzijl probeert verwarring te zaaien: "De bezettende macht is nog steeds de Duitse..." (5 mei)

Winston Churchill over het einde van de oorlog in Europa (8 mei)

Churchill: "De Duitse oorlog is ten einde. Na jaren van intensieve voorbereidingen heeft Duitsland zich begin september 1939 op Polen geworpen. En overeenkomstig onze garanties aan Polen, en tezamen met de Franse republiek heeft Groot-Brittannië, het Britse imperium en gemenebest, de oorlog verklaard aan deze perfide agressor.

Nadat het heldhaftige Frankrijk was neergeslagen, hebben wij, van dit eiland uit, de strijd een vol jaar lang alleen gevoerd, totdat wij hulp kregen van de militaire macht van Sovjet-Rusland en later van de overweldigende kracht en hulp van de Ver¬enigde Staten van Amerika. Tenslotte stond bijna de hele wereld tegenover deze boosdoeners, die nu verslagen aan onze voeten liggen."

VE-day in London - Victory in Europe (8 mei)

Lees verder op www.sprekendestemmen.nl

© 2023 Beeld & Geluid (Audiobook): 9789493271449

Release date

Audiobook: June 7, 2023