Europa tegen de Joden: 1880-1945

De Holocaust is niet alleen uit de Duitse geschiedenis te verklaren. In zowel West- als Oost-Europa had Jodenhaat vanaf 1880 een grote vlucht genomen, aangewakkerd door nationalisme en sociale crises. Zonder ook maar iets af te doen aan de schuld van de Duitse daders, laat de Duitse historicus Götz Aly zien hoe rivaliteit en afgunst, discriminatie en pogroms op veel plekken in Europa hebben bijgedragen tot een klimaat waarin deportatie en moord mogelijk werden. Voor de eerste keer wordt hier het moderne antisemitisme als grensoverschrijdend fenomeen beschreven aan de hand van een Pan-Europese blik op de historische tendensen die uitmondden in de omvangrijke Jodenmoord in de Tweede Wereldoorlog.

Götz Aly kreeg de Geschwister-Scholl-Preis 2018 toegekend. Het juryrapport: In zijn nieuwste boek Europa tegen de Joden. 1880-1945 maakt hij zogezegd de balans op - aan de hand van een, uitvoerig gedocumenteerde en onderbouwde, markante these over de voorwaarden die de Holocaust mogelijk maakten. Hij hanteert daarbij een Europabrede invalshoek. Het antisemitisme kwam niet slechts uit de koker van een minderheid van door irrationele haat gedreven fanatici. Voor de verdringing van de Joden uit het maatschappelijk leven waren rationele redenen - rationeel in de zin van: verklaarbaar vanuit de materiële belangen van wie van de uitschakeling van hun concurrentie profiteerden.

Hoe kon het gebeuren dat het antisemitisme vanaf het einde van de negentiende eeuw in heel Europa toenam? Het was, zoals Götz Aly beschrijft, een tijd waarin er in de samenleving nieuwe scholings- en ontplooiingsmogelijkheden ontstonden die met name door jonge Joodse minderheden werden aangegrepen. Tegelijkertijd streefden de jonge nationale staten, in het bijzonder in het oosten van Europa, naar etnische homogeniteit. Beide factoren leidden vanaf 1880 tot toenemende discriminatie, vervolging en geweld tegen de Joden, van Griekenland tot Hongarije, en van Litouwen tot Polen. Toen de Duitse bezetters in de Tweede Wereldoorlog met het uitroeien van de Joden begonnen, waren zij weliswaar eerstverantwoordelijk, maar kregen ze daarbij vaak de helpende hand van de lokale bevolking. De wens om nationale staten te vestigen en sociaal-politieke vooruitgang te boeken voor de meerderheidsbevolkingsgroep, en de eigen identiteit etnisch te definiëren - al deze factoren onderwerpt Götz Aly aan een scherpzinnige analyse die laat zien hoe ze de Shoah mogelijk maakten.

Götz Aly is historicus en journalist. Hij werkte voor de 'taz' en Berliner Zeitung en als gasthoogleraar. Zijn boeken zijn in verschillende talen verschenen. In 2002 kreeg hij de Heinrich-Mann-Preis, in 2003 de Marion-Samuel-Preis, in 2007 ontving hij de Orde van Verdienste van de Bondsrepubliek Duitsland en in 2012 werd hem de Ludwig-Börne-Preis toegekend. In 2018 viel hem de Estrongo Nachama Preis für Zivilcourage und Toleranz ten deel. Hij schreef verschillende invloedrijke boeken, zoals Warum die Deutschen? Warum die Juden? (2011), Die Belasteten. Euthanasie 1939-1945 (2013), Volk ohne Mitte (2015) en Endlösung. Völkerverschiebung und der Mord an den europäischen Juden (1995, herziene editie 2017).

© 2019 Verbum, uitgeverij (E-Book): 9789493028272

Erscheinungsdatum

E-Book: 18. Juni 2019