Govert Jan Bach over Maarten Luther en Johann Sebastian Bach: Twee grensverleggers - Een hoorcollege vol muziekfragmenten

Luther en Bach zijn twee genieën die de wereld bepalend beïnvloed hebben. Maarten Luther zette de wereldgeschiedenis op zijn kop toen hij het gevecht met de keizer en de paus durfde aan te gaan. Hij markeerde met zijn handelen de overgang van de duistere Middeleeuwen naar de moderne tijd. Twee eeuwen later was het Johann Sebastian Bach die fundamenteel de muziek bepaalde op een tot nu toe ongeëvenaard niveau. Relatief onbekend is dat J.S. Bach niet zonder Luther te denken valt. Bach werd door hem in denken en componeren ingrijpend beïnvloed.

Het luisterboek gaat in op de levens van beiden en belicht de musicus in Luther en de theoloog in Bach. Het staat stil bij het ernstige anti-judaïsme van Luther in zijn nadagen en laat talloze muziekvoorbeelden horen met renaissance en barokmuziek van verschillende uitvoerders en gaat gedetailleerd in op enkele Bachcantates, met name nummer 4, ‘Christ lag in Todesbanden’.

Het eerste deel gaat over de kerkhervormer Maarten Luther (1483-1546). Het beschrijft zijn levensloop, zijn religieuze standpunten en hoe Luther muziek toepaste om zijn geloofsleer te onderwijzen en te verbreiden. Ook wordt beknopt verteld hoe Luther een woordvoerder en icoon van de Reformatie werd en hoe daaruit de Lutherse kerk ontstond. Niet te ontkennen valt dat Maarten Luther de wereldgeschiedenis een scherpe wending gaf toen hij, op 31 oktober 1517, de misstanden in de rooms-katholieke kerk aan de orde stelde. Met deze actie, die in de zestiende eeuw niet zonder gevaar voor leven en goed kon worden ondernomen, wist hij de indertijd al werkzame kritische krachten in Europa te mobiliseren. Maarten Luther werd er ongevraagd het heldhaftig middelpunt van. Het bracht hem veel aanzien en enorme veranderingen in zijn persoonlijk leven. Helaas zou hij aan het eind van zijn leven enkele misstappen begaan waarbij hij grenzen verregaand overschreed. Vaak blijft op de achtergrond dat Luther niet alleen hervormer was, maar ook een grote taalbegaafdheid bezat en zeer muzikaal was. Muziek zou zijn leven lang een trooster en trouwe metgezel zijn. In het eerste deel zal daar nader op worden ingegaan.

Deel 2 gaat over Johann Sebastian Bach, die tweehonderd jaar later leefde. Voor hem was Luther van jongs af aan van het grootste belang en dat zou hij ook zijn leven lang blijven. De talloze liefhebbers van de Matthäus Passion zijn vaak onbewust vertrouwd met de teksten van Luther, want zijn interpretatie van de Bijbel komen we daar in elk bijbelrecitatief tegen. Er weinete bitterlich of Warum hast du mich verlassen zijn niet zomaar vertalingen, het zijn vertolkingen zoals alleen Luther die maakte: fysiek, beeldend en muzikaal. Als Bach er tweehonderd jaar later mee aan het werk gaat zijn ze in tekst en concept nog altijd door en door Luthers. In alle kerkmuziek van Bach is Luther constant aanwezig en zonder Luther zou Bach niet de componist zijn geworden zoals we hem nu kennen. Orgelkoraal, passiemuziek of cantate: geen Bach zonder Luther.

Bij het luisterboek wordt een boekje van ca 50 pagina's met achtergrondinformatie meegeleverd in de vorm van een pdf-bestand.

Inhoud

Deel 1: Maarten Luther

Luther en Bach - Inleiding - Ein feste Burg ist unser Gott

Hoofdstuk 1 Knoten in der Seele - Luthers jeugd

Hoofdstuk 2 Geen Luther zonder Erasmus

Hoofdstuk 3 Uit diepe nood gered

Hoofdstuk 4 Wittenberg, Worms en de Wartburg

Hoofdstuk 5 De talige Luther

Hoofdstuk 6 De Wittenberger - Nachtigall

Hoofdstuk 7 Een stervende zwaan

Deel 2: Johann Sebastian Bach

Hoofdstuk 8 Tweehonderd jaar na Luther

Hoofdstuk 9 Geboren aan de voet van de Wartburg

Hoofdstuk 10 De jonge Bach

Hoofdstuk 11 De middelbare Bach

Hoofdstuk 12 De 'late' Bach

© 2017 Uitgeverij Rubinstein (Luisterboek): 9789047623724

Publicatiedatum

Luisterboek: 14 februari 2017